Hoe Ede weer een groen en gastvrij centrum kreeg

In het verleden had het centrum een groen en dorps karakter. Grote bomen en hagen waren kenmerkend voor de straten en de pleinen. Dit historische groene karakter was de inspiratie voor de vernieuwing van het Marktplein. “Het voormalige Marktplein was een zeer schematisch geheel wat qua schaal en inrichting niet paste bij een dorpse sfeer. Het was geen dorpsplein, maar ook geen stadsplein”, vertelt Lout van der Hoeven van gemeente Ede. “Mensen kwamen er niet graag; het was een kale stenen vlakte met looplijnen langs de randen van het plein. Vanaf het begin van het proces hebben we aangegeven zo participatief mogelijk te willen werken. Bewoners konden aangeven wat zij wel en niet mooi vonden aan het plein en wat ze in de toekomst zouden willen. Hierdoor kregen we een goed beeld wat er moest gebeuren om de verblijfskwaliteit te verbeteren.”

Bureau HOSPER heeft in hun ontwerp nieuwe en eigentijdse overtuinen met hagen, bomen en bloeiende planten geïntroduceerd. Deze verwijzen met hun lommerrijke karakter en hun recreatieve functie naar de overtuin van het voormalige hotel ‘Hof van Gelderland'. Met de beplanting van de overtuinen wordt de grote open ruimte van het Marktplein op een prettige manier afgebakend en worden aantrekkelijke kleinschalige ruimtes gecreëerd. Binnen de overtuinen hebben verschillende functies een plek gekregen. Door de tijd heen kan deze invulling veranderen, zo kan het plein flexibel meebewegen met toekomstige wensen.
”Bij het ontwerp van het Marktplein stond ook het sociale aspect centraal”, vertelt Hilke Floris van HOSPER. “De lange zitranden, meerpersoons speeltoestellen en waterspuiters stimuleren spontane ontmoetingen en zorgen voor een gezellige levendigheid. Kinderen komen bij mooi weer in badpak naar het plein en spelen in de overtuinen, terwijl hun ouders koffie drinken op het terras. Op de zitranden knopen senioren een praatje aan met onbekenden. Die sociale meerwaarde is onbetaalbaar.”

Na de herinrichting van het Marktplein zijn de ‘tips en tops’ hiervan uitgewerkt in een beeldkwaliteitsplan voor het gehele centrum van Ede. “Dit wordt als leidraad gebruikt voor de herinrichting van alle straten en pleinen”, vertelt Renske Dijkwel, projectleider bij de gemeente Ede. “Dit zorgt voor meer samenhang tussen de verschillende delen van het centrum en geeft tegelijkertijd de gelegenheid om allerlei andere doelen aan te pakken. Denk bijvoorbeeld aan klimaatadaptatie, participatie, duurzaamheid en de verlichting.”

Geïnspireerd op het Marktplein is gekozen voor een bepaalde basisverharding. Het gaat om een gebakken klinkermix van novaton en auraton, aangevuld met natuurstenen accenten. “Het is een geelrood mengsel wat nu als een soort tapijt door het hele centrum wordt gelegd”, vertelt Dijkwel.

Om de identiteit van Ede Centrum te versterken is groen een sterk middel. “We vinden het erg belangrijk dat het centrum een groene uitstraling heeft. Het Marktplein is de centrale ontmoetingsplek van het centrum. Hier staan veel bomen, hagen en bloeiende planten”, vertelt Van der Hoeven. “Dit hebben we ook doorgevoerd op het Kuiperplein, van oorsprong -en nog altijd- een parkeerplein. Ook dit plein staat langs de randen vol met bloeiende planten.” “In totaal hebben we vijftien procent van dat plein vergroend”, vult Dijkwel aan. “Dat was, mede door de parkeereis op dat plein, het hoogst haalbare.” Het plein wordt ook vaak als evenementenplein gebruikt, waardoor het groen zich vooral langs de randen concentreert. Qua type groen is ervoor gekozen om verschillende vakken met bepaalde kleuren te creëren. “Zo hebben we bijvoorbeeld een rood/oranje vak, maar ook een paars vak. Dit paarse vak staat vooral symbool voor de heide rondom Ede. Er staat weliswaar geen echte heide in, omdat dit qua beheer niet in het centrum past, maar er is wel gebruik gemaakt van paarse bloeiers.”

Na het Marktplein zijn de hoofdwinkelstraten Grotestraat en Maandereind aangepakt. “Daar was de visie om de oude groenstructuur terug te brengen in de vorm van een bomenrij van 17 iepen (ulmus columella). Dit hebben we mogelijk kunnen maken met innovatieve boombunkers onder de grond. Waar de ondergrondse ruimte beperkt is en waar geen rioolverbetering aan de orde is, is een boombunker een hele mooie oplossing.” Elke boombunker heeft zijn eigen waterreservoir, welke gevuld wordt met een hemelwaterkolk. “Hierdoor wordt de bunker ook direct voorzien van een buffer. De boombunker krijgt voedingsstoffen voor de komende dertig jaar mee zodat de bomen tot een volwassen maat kunnen doorgroeien en er zit ook niet veel onderhoud bij. Verder heb je ook geen wortelopdruk.”

Rondom het plaatsen van de bomen in de binnenstad is participatie een zeer belangrijk onderdeel. “Om te bepalen waar de bomen geplant konden worden hebben we diverse randvoorwaarden opgesteld”, vertelt Dijkwel. “Zo moeten ze bijvoorbeeld op gevelscheidingen staan en moeten ze een bepaalde afstand van de gevel hebben. De participatie betreft hierbij vooral die van de omliggende bewoners.”

De inwoners en ondernemers van Ede hebben de mogelijkheid om zelf bij te dragen aan het vergroenen van de binnenstad. “Zo is er de mogelijkheid om een geveltuintje aan te vragen”, vertelt Dijkwel. “Dat kunnen ze zelf aanvragen. De gemeente legt aan en vervolgens verzorgen zij zelf het dagelijks onderhoud.”

Op het gebied van groen is ervoor gekozen om direct ‘in het groot’ aan te planten. De sfeer van de Veluwe kan met het groen tot in het hart worden doorgetrokken. Daarnaast wordt op strategische plekken bijzondere beplanting toegepast: de pleinen en entreegebieden. Goed doordachte beplantingskeuzes leiden tot een jaarrond wisselend, maar altijd aantrekkelijk beeld. Groen draagt niet alleen bij aan de gewenste sfeer maar ook aan een groter biodiversiteit en aangenamer klimaat in het centrum.

Ook aan het klimaat is gedacht bij het herinrichten van het centrum. “De winkelstraat Maandereind hebben we kunnen afkoppelen met verticale filters, in de Telefoonweg komt een permeo-riool en het Kuiperplein water deel oppervlakkig af op de groenstroken. Daarbij zitten we op de gradiënt van de stuwwal van de Veluwe, dus voor de waterafvoer kunnen we tevens van de natuurlijke hoogte profiteren.”

Vanuit het beeldkwaliteitsplan, dat is opgesteld om Ede een boost te geven, zijn drie hoofdthema’s vastgesteld: Veluwe, dorps en voedsel. “Bij het hoofdthema Veluwe letten we vooral op het materiaalgebruik zoals hout en groen. Het thema dorps staat vooral centraal omdat we graag het dorpse karakter willen vasthouden mét de voorzieningen van een stad. Dat kleinschalige karakter vinden we erg waardevol.” “Wat betreft het thema voedsel is allereerst begonnen met het aanplanten van bakken met daarin fruitbomen”, vertelt Lout van der Hoeven. “Daarnaast zijn we momenteel bezig met wat ‘de kroon op het werk moet worden’, namelijk het stadspark”, vervolgt hij. “Daar zijn bijvoorbeeld al cultuurhistorisch waardevolle Trapakkers aanwezig en willen we bijvoorbeeld een kruidentuin realiseren.” Onlangs is de pilot ‘Het goede ontmoeten’ gestart, een ontmoetingspunt waar consumenten en producenten van gezond en duurzaam voedsel elkaar ontmoeten.. “Binnen deze pilot hebben we als doel om twee ‘zielen’ van Ede - het buitengebied en de stad - bij elkaar te brengen. Het idee is dan dat de producten van de omliggende boeren, verkocht worden in de stad.”

Ook verlichting was een belangrijk punt in het herinrichten van het Edese centrum. “Zo is op het uitgaansplein een ander soort licht geïntegreerd dan in de winkelstraat. Er is hierbij gezocht naar een zachtere ambertint, zodat het niet afschrikt, maar juist een uitnodigend effect heeft en het centrum ook in de avonduren een fijne verblijfplaats is.”

Met de herinrichting van de afgelopen jaren, en de herinrichting die nog gaande is, wordt Ede stukje bij beetje aantrekkelijker om te verblijven. “Het moet echt een gastvrije binnenstad worden en blijven waar mensen graag komen, waar ze zich prettig voelen, waar ze zich gelukkig voelen. De herinrichting en vergroening die gedaan is en die nog gaat komen, draagt daar enorm aan bij.”

Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 04/2021. Lees meer van Straatbeeld in onze digitale bibliotheek.