Het Jach in Culemborg: verblijfsruimte met ecologische waarde

Van parkeerplek naar verblijfsruimte 

Jarenlang lag het als een grijze verkeersas achter het hoofdplein van Culemborg. Het Jach functioneerde voornamelijk als parkeerterrein en had weinig uitnodigende elementen voor voetgangers. Toch had de plek potentie, met zicht op de molen, de singel en de historische stadsmuur. 

“Het was een functionele maar weinig aantrekkelijke ruimte”, zegt Arda van Helsdingen. “Mensen kwamen hier om te parkeren of reden er snel doorheen, maar het nodigde niet uit om even te blijven. Er waren wel waardevolle elementen in de omgeving, maar die vielen weg door de versteende inrichting.” 

Om deze kwaliteiten beter tot hun recht te laten komen, werd gezocht naar een ontwerp dat niet alleen groener en duurzamer was, maar ook aantrekkelijker voor voetgangers en bewoners. “Vanaf het begin hebben we de balans gezocht tussen verkeersfunctie en verblijfsruimte. Hoe konden we zorgen voor een levendige plek die tegelijk praktisch en klimaatbestendig is?” 

Ontwerpkeuzes: vergroening, biodiversiteit en verblijven 

De herinrichting richtte zich sterk op vergroening en klimaatadaptatie. “We wilden Het Jach niet alleen mooier maken, maar ook beter bestand tegen hitte en wateroverlast”, legt ze uit. “Het plein was een behoorlijk warme plek in de zomer, en water kon nauwelijks weglopen. Meer groen was dus essentieel.” 

Het ontwerp combineert verschillende functies: er is ruimte voor verblijven, voetgangersroutes en fietsverkeer. Parkeerplaatsen blijven behouden, maar zijn anders anders georganiseerd. “De uitdaging was om alle elementen logisch te combineren. We hebben gezocht naar een balans tussen groen en gebruiksgemak. Zo loopt er nu een aangename wandelroute door het gebied en zijn er plekken gecreëerd waar mensen kunnen zitten, bijvoorbeeld bij de ijssalon en de Wereldwinkel.” 

Ook biodiversiteit kreeg een impuls. “We hebben niet alleen bomen en struiken toegevoegd, maar ook gezorgd voor variatie in beplanting. Daarbij was het belangrijk om te kiezen voor soorten die zowel esthetisch aantrekkelijk als functioneel zijn voor de ecologie.” 

Het Jach in de oude situatie

 

Praktische uitdagingen en slimme oplossingen 

 

Tijdens het proces kwamen verschillende uitdagingen naar voren. “Een belangrijke opgave was het inpassen van bestaande functies”, zegt Van Helsdingen. “Er waren twee kiosken waarvan er één in eerste instantie zou verdwijnen, maar na protest van gebruikers zijn ze beide behouden. Dat betekende dat we het ontwerp moesten aanpassen om toch voldoende ruimte voor groen en verblijven te realiseren.” 

Daarnaast moest een bloemenkraam een logische plek krijgen, zonder dat deze het verkeer of het zicht op de ruimte verstoorde. Ook de fietsroute vroeg om een slimme aanpak. “We wilden voorkomen dat fietsers dwars door wandelgebieden zouden snijden, dus hebben we de routing zo ontworpen dat beide gebruikersgroepen hun eigen ruimte hebben zonder dat het conflicten oplevert.” 

Veiligheid rondom de nieuwe appartementen aan het plein was een ander aandachtspunt. Een geplande doorgang achter de appartementen bleek een risico voor inbraak en ongewenst gebruik en werd daarom geschrapt. Ook de bestaande afvalcontainers moesten op hun plek blijven. “Dat lijkt een detail, maar heeft grote gevolgen voor de inrichting. Er moest genoeg ruimte blijven voor inzamelvoertuigen, zonder dat het plein zijn open karakter zou verliezen.”

Samenwerking met de gemeente: een leerproces 

Een belangrijke uitdaging in het project was de rol van de gemeente. “die was niet altijd helemaal duidelijk. Op basis van het Voorlopig  Ontwerp wilde de gemeente direct de technische uitwerking te doen, maar dat leidde niet altijd tot het gewenste resultaat.” 

Ook tijdens de uitvoering bleek het belangrijk om scherp te blijven op de details. Zo waren hoogteverschillen in het ontwerp bedoeld om waterberging te optimaliseren. “Wij hadden een zorgvuldig ontwerp met hoogteverschillengemaakt, waarbij water sneller kan infiltreren in het groen”, zegt Van Helsdingen. “Maar bij de uitvoering zagen we dat deze niveaus niet altijd goed waren overgenomen. In plaats van ‘heuvels’ ontstonden er slechts kleine verhogingen, waardoor het beeld niet goed tot zijn recht kwam en water minder makkelijk zou kunnen infiltreren.” 

Gelukkig konden deze fouten tijdens de uitvoering grotendeels worden hersteld. “Omdat het project letterlijk om de hoek lag, konden we snel ingrijpen en bijsturen. Maar dit soort zaken kosten wel tijd en energie en het benadrukt hoe belangrijk een goede afstemming in de ontwerpfase én tijdens de uitvoering is.” 

Ook de beplanting vroeg om extra overleg. “Wij hadden een beplantingsplan opgesteld, maar de gemeente werkte al met een vaste hovenier. Dat betekende dat we samen moesten zoeken naar een plan dat zowel aansloot bij onze ontwerpvisie als praktisch uitvoerbaar was voor beheer. Dat is goed gelukt, maar het vraagt altijd om maatwerk.” 

Blije bewoners en een geslaagde transformatie 

Hoewel de bewoners soms kritisch waren tijdens de ontwerpfase, is de uiteindelijke ontvangst van het vernieuwde plein positief. “Mensen zijn vaak huiverig voor verandering”, zegt Van Helsdingen. “Sommigen waren bang dat hun uitzicht zou veranderen of dat bestaande bomen zouden verdwijnen. Maar na de oplevering hoorden we eigenlijk alleen maar enthousiaste reacties.” 

Tijdens de officiële opening bleek hoe goed de herinrichting werd ontvangen. "Veel bewoners gaven aan hoe groot het verschil is met vroeger. Sommigen gaven aan dat het geluid van auto’s nu wordt gedempt door het groen, en dat het fijn is om door het jaar heen steeds weer nieuwe planten te zien bloeien. Het is fijn om te zien dat het ontwerp nu echt wordt gebruikt zoals we hadden gehoopt." 

Ondanks enkele uitdagingen is Van Helsdingen tevreden over het eindresultaat. “De hoofdlijnen van ons oorspronkelijke ontwerp zijn overeind gebleven. Sommige details hadden beter gekund, maar de essentie is geslaagd: een groener, klimaatbestendig en uitnodigend plein, waar bewoners en bezoekers met plezier verblijven.” 

Meer is te zien in de video over de totstandkoming en transformatie van het plein.


Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 1/2025. Lees deze editie gratis in onze digitale bibliotheek.