Koopmansplein Assen: huiskamer van de stad

Aanleiding 
Rutger Hoekstra: “In 2017 speelde een enorme discussie in Assen of we een outlet aan de buitenkant van de stad wilden realiseren. De gemeenteraad heeft hierop een opdracht aan het college gegeven: er mag worden onderzocht of het mogelijk en haalbaar is om de outlet aan de buitenkant van de stad te realiseren, met als voorwaarde dat ook wordt geïnvesteerd in de binnenstad.” Voor de aanpak van de binnenstad moest een visie worden gemaakt. “Dit diende te gebeuren samen met bewoners, ondernemers en vastgoedeigenaren in de binnenstad. Hiervoor hebben wij een externe procesmanager benaderd in samenwerking met MKB Retail. Deze procesmanager heeft in 2017 een heel traject doorlopen om tot een visie te komen voor de aanpak van de binnenstad. Er is voor gekozen om een zo breed mogelijke visie te ontwikkelen, die ook vooruit kijkt naar de wensen voor de binnenstad van 2030. Een van de dingen die daaruit naar voren kwam, was dat het Koopmansplein ‘alles was behalve’ het stadshart van Assen. Waar veel plekken in de stad de afgelopen jaren zijn opgeknapt, zoals het station, een nieuw theater en de bijbehorende openbare ruimte, is het Koopmansplein als het ware in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw blijven hangen”, zo schetst Hoekstra. Het doel was dan ook duidelijk: het Koopmansplein moest het stadshart van Assen worden. “Er is gekozen om in te zetten op drie pijlers: de openbare ruimte, het vastgoed en meer reuring op het plein.”

Binnenstad weer aantrekkelijk maken om naartoe te komen 
Het hoofddoel van de herinrichting was om de Assenaar weer naar de binnenstad te krijgen. “Om de inwoners goed te betrekken bij het gehele proces is een ontwerpprijsvraag uitgeschreven”, vertelt Hoekstra. “We wilden dus erg graag de inwoners betrekken en laten meedenken bij de totstandkoming van een vernieuwd Koopmansplein. In eerste instantie zijn we begonnen met een bankje op het Koopmansplein. Op dat bankje hebben wij onze toenmalige wethouder gepositioneerd. Zij heeft tegen de inwoners gezegd dat de inwoners hun ideeën aan de gemeente kenbaar mochten maken. De ideeën konden op diverse door de binnenstad verspreide A3-papieren worden ingevuld. Dit heeft ruim 600 ideeën opgeleverd. Al deze ideeën hebben wij uiteindelijk in 18 puzzelstukken gevat. De puzzelstukken werden verdeeld over drie thema’s. Dit vormde de basis voor het Programma van Eisen. Hierop volgend zijn diverse keuzes gemaakt. Een van die keuzes was dat de weekmarkt niet terugkeert op het Koopmansplein. Het Koopmansplein moest daarnaast een plein worden dat niet alleen gebruikt kon worden voor evenementen die een paar keer per jaar plaatsvinden, maar moest ook de rest van het jaar een plek zijn waar mensen graag verblijven.”  
 
Uit de inzendingen van de inwoners voor de herinrichting, kwam spelen als één van de belangrijkste thema’s naar voren. “Het was voor ons dan ook zeker heel belangrijk om de jongere doelgroep  goed bij dit proces te betrekken. Er is bijvoorbeeld ook een kinderraad in Assen, omdat we het heel erg belangrijk vinden dat ook zij hun stem kunnen laten horen. Ook hebben we basisscholen gevraagd om samen met de kinderen hun gewenste plein te ontwerpen”, vult collega Eric Bloembergen aan. “Op deze manier kunnen we ons als gemeente ook goed inleven in wat voor kinderen belangrijk is op een plein. Concreet heeft de kinderraad bijvoorbeeld bijgedragen aan de inrichting van het speeleiland, dat midden op het vernieuwde Koopmansplein gevestigd is. Ook de leerlingen van het Technasium in Assen hebben hun wensen kenbaar gemaakt voor het Koopmansplein.” 

Al deze input heeft de basis gevormd voor de ontwerpprijsvraag. Vier (inter)nationale landschapsarchitecten zijn gevraagd om een plan te maken voor het plein en deze te presenteren aan de inwoners. 2 weken lang zijn de ontwerpen online en in een speciale winkel langs het plein te zien geweest en konden inwoners vanaf 6 jaar en ouder en binnenstadsondernemers stemmen. Tijdens het de opening van het jaarlijkse TT festival is in 2019 is de winnaar, OKRA landsschapsarchitecten, bekend gemaakt. 

Oud en nieuw als verbindende factor 
Het centrale thema voor de herinrichting van het Koopmansplein was het verbinden van oud en nieuw Assen. “Dit is een thema op twee vlakken”, vertelt Melle van Dijk van OKRA landschapsarchitecten. “Enerzijds gaat het om het oude deel van de stad en het nieuwe deel van de stad. Anderzijds betreft het ook heel erg de doelgroep, namelijk de oudere inwoners en de jongere inwoners van de stad. Het moest een plein worden waar iedereen graag verblijft. Op basis van dat principe hebben we het hele plein ontworpen. Het was daarom heel belangrijk om herkenning van de door de inwoners aangeleverde ideeën terug te brengen in het plein. We hebben dan ook geprobeerd om zoveel mogelijk elementen in het ontwerp op te nemen. De grootste uitdaging hierin was toch wel om al die ideeën binnen een eenduidig ruimtelijk kader te vatten. We hebben het centrale pleinvlak als het ware losgeknipt van de wanden door het straatprofiel voor de gevels door te trekken en een centraal pleinvlak als tapijt midden in de ruimte te leggen. Hiermee ontstaat niet alleen een aangenamere schaal maar is ook flexibiliteit ingebouwd voor toekomstige herontwikkeling van het omliggend vastgoed. Vervolgens hebben we op het centrale pleinvlak grotere plekken gecreëerd die fungeren als het decor voor het diverse programma. Aan één kant ligt een serie verhoogde tuinen waar de programmatische elementen, zoals het speelelement, het podium en terrassen in zijn opgenomen. Aan de andere kant staan custom-made banken en plantenbakken onder het bladerdak van lindes. Samen vormen de tuinen en het bladerdak een groene omarming van het plein die zorgt voor een ontspannen groene sfeer die past bij het karakter van Assen en de stadsecologie versterkt. 

Het plein biedt ruimte aan allerlei vormen van ontmoeten. Je kunt er op diverse manieren zitten: naast elkaar, tegenover elkaar, alleen en samen, in de zon of in de schaduw. Ook zijn er loungebanken en is er een schaaktafel geïntegreerd in het meubilair. Voor ouderen of mensen die minder goed ter been zijn kan dit meubilair ook echt als rustpunt fungeren op een fiets- of wandelroute waarmee hun mobiliteit vergroot wordt. Ook daar hebben we tijdens de uitvoering de participatie op ingezet. Samen met de fabrikant van het straatmeubilair hebben we getest wat een aangename zithoek en -houding is. Daar is een mock-up van gemaakt die verstelbaar is en is getest met en door mensen die toevallig op het plein voorbijliepen. Het mooie is ook dat dit meubilair tot stand is gekomen met behulp van lokale ondernemers, wat ook weer een grote betrokkenheid laat zien.”  
 

Verlichting: sfeer en functioneel 
Ook op het gebied van het verlichting komt het verhaal van het plein zelf terug. Rond het plein loopt de verlichting van de binnenstad door, net als de vloer van de binnenstad die daardoor loopt. Het pleinvlak zelf is verlicht door aan de ene zijde twee hoge masten met daarop spots die het plein verder vrijhouden, maar wel voldoende verlichten. Het gedeelte van het plein waar het zitmeubilair zich met name bevindt, heeft een hangverlichting die veel meer sfeer geeft. “De verlichting is tevens gekoppeld aan de fontein”, vult Hoekstra aan.  

Een opvallend vaak door inwoners aangedragen wens was bovendien die voor diverse standbeelden. “We hadden geen beeldentuin voor ogen maar waren wel gefascineerd door de wens om iets over de geschiedenis van Assen te vertellen op het plein” vertelt van Dijk. “Daarom hebben we hier in een digitale vorm invulling aan gegeven door een animatie op de fontein te projecteren die enkele avonden per week het ‘verhaal van Assen’ verbeeldt. Door voor het uitbeelden van de standbeelden Assenaren als figurant te vragen zien zij zichzelf straks terug als silhouet in de animatie en geven ze bovendien invulling aan de wens van een andere inwoner. Op zo’n manier hebben we de diverse wensen en verhalen van de Assenaren met elkaar weten te verbinden.” 

Klimaatadaptatie 
Het Koopmansplein is niet alleen een stuk aantrekkelijker geworden maar ook klimaatrobuuster. Door de relatief lage ligging is het Koopmansplein het afvoerputje van een groot deel van de binnenstad van en stond dan ook regelmatig onder water. Het nieuwe plein is zo aangelegd dat het zonder trappen van alle zijden toegankelijk is, maar toch een vergrote bovengrondse bergingscapaciteit biedt. Daarnaast is een ondergronds krattensysteem onder het plein aangelegd dat bij hevige regenval het overtollig water vasthoudt en tijdens drogere periodes voor de irrigatie van de beplanting wordt ingezet. Ook een deel van de Gedempte Singel die langs het Koopmansplein loopt is als onderdeel van het project aangepakt. Hier zorgt een regentuin voor de combinatie van een groene beleving en vertraagde afvoer van piekbuien, een principe dat in de toekomst ook verderop in de Gedempte Singel zal worden toegepast om en de historische Singelstructuur weer beleefbaar te maken. 

Uitdaging 
Wat de herinrichting van het Koopmansplein extra uitdagend maakte, was dat het proces is uitgevoerd midden in de coronaperiode. “Dit had zowel positieve als negatieve effecten op de uitvoering. Het heeft bovenal gewoon heel veel impact gehad”, vertelt Hoekstra. “Het vraagt bijvoorbeeld ook een andere manier van samenwerken. Dus het heeft zeker zijn weerslag gehad op het project.” 

Eindresultaat  
Over het algemeen zijn ze bij de gemeente Assen zeer tevreden met het uiteindelijke Koopmansplein. “Waar we vooral erg trots op zijn, is dat we echt zoveel mogelijk wensen van de inwoners hebben laten terugkomen in het eindresultaat”, stelt Rutger Hoekstra. “Verder horen we veel positieve geluiden uit de stad, en OKRA heeft dus ook echt een ontwerp neergezet wat aansluit bij de wens van de inwoners. En dat is echt wel iets waar we met zijn allen erg trots op zijn.”

Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 5 / 2021, thema duurzaamheid. Download hier gratis het magazine.