Proefstraat brengt lichthinder ledarmaturen in kaart

Een toegankelijke openbare ruimte is belangrijk voor iedereen, met veilige oversteekplaatsen en brede stoepen, maar ook met straatverlichting die niet hindert of verblindt. Voor mensen met een visuele beperking, maar ook voor alle andere weggebruikers. Het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (VN-verdrag handicap) is in Nederland op 14 juli 2016 in werking getreden. Vanaf dat moment is Nederland verplicht om het verdrag uit te voeren. Het verdrag moet leiden tot inclusie van mensen met een beperking. Daarnaast benadrukt het VN-verdrag extra het belang van toegankelijkheid en persoonlijke mobiliteit voor mensen met een beperking

Op plekken waar ledverlichting in de openbare ruimte wordt toegepast, worden steeds vaker signalen over hinder door de helderheid opgevangen. Dit vormt een aanleiding om de richtlijnen onder de loep te nemen. Daar komt bij dat er nog geen eenduidig vastgestelde meetmethode is om de hoeveelheid verblindende ledverlichting voor armaturen in een woonstraat vast te stellen. Aan de hand van een praktijkstudie moet een meetmethode ontwikkeld worden om de hoeveelheid verblindende ledverlichting die een armatuur veroorzaakt te bepalen. Door een proefstraat neer te zetten met verschillende armaturen en vervolgens met gebruikers van de openbare ruimte de verlichting te testen, kan een beeld worden verkregen van de verblindingshinder die per armatuur ervaren wordt.

Unified Glare Ratio

Nico de Kruijter is voor de praktijkstudie verantwoordelijk voor het vaststellen van een meetmethode. Over de aanleiding van de studie zegt hij: “vooraf berekenen we veel zaken, maar in de praktijk blijken mensen toch hinder te ervaren. De huidige berekeningsmethoden die we hebben, geven voor ledverlichting met name in woonstraten onjuiste uitkomsten en zijn niet meer bruikbaar.” De Kruijter kwam voor het bepalen van een meetmethode uiteindelijk uit bij professor Peter Hanselaer van de KU Leuven. “Hij is een specialist op het gebied van binnenverlichting. Om lichthinder in binnenruimtes, denk bijvoorbeeld aan klaslokalen, te bepalen wordt gebruik gemaakt van Unified Glare Ratio (UGR). Omdat in scholen ook een overgang gaande is naar ledverlichting moest er een reparatie gedaan worden aan de UGR-formule om deze weer bruikbaar te maken. Inmiddels heeft professor Hanselaer de formule aangepast. De UGR is goedgekeurd als methode om de lichthinder van ledverlichting in binnenruimtes te bepalen.”



De Kruijter gaat de UGR-methode nu toespitsen op buitenruimtes. Met een aantal vaste gegevens kan vooraf ingeschat worden wat de hinder gaat zijn voor de bepaling van discomfort glare bij ledarmaturen in de openbare ruimte. Discomfort glare is een vorm van verblinding waarbij een persoon die dit ondervindt aangeeft de verblinding als hinderlijk of vervelend te ervaren, zonder dat hierbij functieverlies van het gezichtsvermogen optreedt. “Voor de formule heb je gegevens nodig zoals helderheid van de achtergrond (Cd/m2), helderheid van de lichtbron (Cd/m2), grootte van het lichtgevend oppervlak van het armatuur (m2) en de positie van het armatuur in het blikveld (Guth position index). Als je deze data hebt, kun je uitrekenen wat de lichthinder gaat zijn. Er komt uiteindelijk een getal uit de formule. Is de score tien, dan hebben mensen weinig hinder, vanaf dertig en hoger ervaren mensen wel hinder.” Voor de openbare verlichting is de hinderschaal of mate van hinder op grond van een getal nog niet gedefinieerd. Er kan alleen een uitspraak gedaan worden in relatieve zin; welke armaturen in een reeks zijn het meest of minst hinderlijk.

Proefstraat

Roger van Ratingen is projectleider van de OVLNL praktijkstudie. Van Ratingen zegt over de aanleiding van onderzoek. “Mensen met een visuele beperking gaven aan hinder te ondervinden van ledverlichting. We zijn eerst met deze mensen in gesprek gegaan om beter te begrijpen waar de hinder vandaan kwam. Ook zijn we met een aantal visueel gehandicapte mensen ’s avonds samen naar de openbare verlichting gaan kijken. Hoewel geen twee ervaringen gelijk waren, was wel snel duidelijk dat vrijwel alle geïnterviewde mensen hinder ervaarden. Vervolgens hebben we met gemeenten, lichtexperts, armatuurfabrikanten, Nederlands Hersen Instituut, Rijkswaterstaat, de NSVV, de Universiteit van Leuven en andere betrokkenen gesproken en hebben we een literatuuronderzoek gedaan wat er over lichthinder bekend is. De ervaringen en gebundelde kennis hebben we vertaald in een plan van aanpak. Dat heeft geleid tot het idee om een proefstraat op te zetten aan de Carnegiedreef in Utrecht Overvecht waarin de mate van lichthinder van 11 verschillende paaltoparmaturen kan worden vergeleken.”

Geïnteresseerden worden opgeroepen om de ledverlichting te komen bekijken en beoordelen. “Deze beoordelingen gaan we vergelijken de resultaten van lichtmetingen die we hebben gedaan. Zo hopen we een ingang te vinden om de fabrikanten een handvat te geven om armaturen te maten die minder lichthinder veroorzaken. “In eerste instantie hadden we het idee om een grote groep mensen te verzamelen om te komen de lichthinder van de verlichting op de Carnegiedreef te beoordelen. Mede door het coronavirus hebben we besloten om hiervan af te zien. Mensen kunnen nu, aan de hand van hun mobiele telefoon nu zelf, tot medio april 2021, testen of ze hinder ervaren van de ledarmaturen in de proefstraat. Dit geldt voor zowel mensen met als zonder visuele beperking. We hebben een toegankelijke website ontwikkeld waar gebruikers kunnen aangeven welke armaturen als verblindend worden ervaren en welke niet.”

Het eerste deel van de praktijkstudie is inmiddels afgerond. Met de ontwikkelde meetmethode heeft De Kruijter inmiddels een score bepaald voor alle armaturen. “Met een luminantiecamera zijn van alle armaturen vijf foto’s van het armatuur en vijf foto’s van de omgeving gemaakt. We weten nu welke meettechnisch hinderlijk zijn en welke niet.” Door deze observaties te relateren aan het armatuur en te combineren met de ervaringen van het belevingsonderzoek van gebruikers kan mogelijk een verband worden gelegd tussen armatuur- en lichteigenschappen en verblindingshinder. “We hopen dat de resultaten uit de metingen overeenkomen met de ervaringen van gebruikers”, zegt Van Ratingen.

Factoren

Lichthinder is afhankelijk van ontzettend veel factoren, zo erkent Van Ratingen. “Zowel mens als verlichting als omgeving speelt een rol in de mate waarin hinder wordt ervaren”. De meeste oudere mensen zijn gevoeliger voor het ervaren van lichthinder dan jongere mensen. Ook kan verlichting in de vroege avond als niet hinderlijk worden ervaren, terwijl dezelfde verlichting in het pikkedonker wel hinder oplevert.” Het is dus niet zozeer de mate van licht die uit het armatuur komt, maar vooral verhouding van de hoeveelheid licht in de kijkrichting en de hoeveelheid achtergrondverlichting die een belangrijke rol speelt bij lichthinder. Van Ratingen verwacht daarom ook geen absolute getallen en cijfers voor lichthinder uit het onderzoek. “Wel trends en richtingen. We kijken in eerste instantie naar de omvang van het probleem. We willen weten hoeveel mensen aangeven last te hebben van hinder van ledarmaturen. Voor een kleine of specifieke groep kunnen we mogelijk met tips, hulpmiddelen of oplossingen buiten de verlichting deze mensen helpen zodat ze minder hinder ervaren. Daarnaast hopen we met de uitkomsten van de praktijkstudie armatuurfabrikanten te stimuleren om armaturen te ontwikkelen die zorgen voor minder hinder. Daarnaast willen we een maatlat voor lichthinder creëren die door fabrikanten gebruikt kan worden.”

OVLNL roept iedereen op om de komen testen in de proefstraat aan de Carnegiedreef. Kijk voor meer informatie op www.utrecht.nl/welkelamp. Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 5, thema Projecten & Producten. Download hier gratis het magazine.