Paleisbrug ’s-Hertogenbosch

De Paleisbrug, welke door Benthem Crouwel Architecten is ontworpen, bestaat uit cortenstaal, beton en natuursteen. De brug is ongeveer 10 meter breed, 250 meter lang en voorzien van wandel- en fietspaden. De beplanting is verlicht, evenals de banken en paden, waardoor de Paleisbrug een aangename plek is geworden om te verblijven. De groeninrichting van de Paleisbrug is ontworpen door de Nederlandse tuinarchitect Piet Oudolf. Op basis hiervan en het ontwerp van de brug heeft lichtontwerper Robert Jan Vos in opdracht van de Grontmij en de gemeente ’s-Hertogenbosch een passend lichtontwerp gemaakt. In het lichtontwerp zijn een groot aantal materialen van Industrielicht opgenomen te weten: CityElements van het fabricaat Hess, Lumenbeam LED-spots en Lumenfaçades LED-stralers van het fabricaat Lumenpulse. Om meer te weten te komen over de totstandkoming van het ontwerp hebben is Robert Jan Vos om een toelichting gevraagd.

Kun je meer vertellen over het projectontwerp?

“Op basis van het conceptontwerp van Benthem Crouwel, ben ik door de architect, installatieadviseur Grontmij en de gemeente ‘s –Hertogenbosch benaderd om een passend lichtconcept te ontwikkelen en het ontwerp verder uit te werken binnen de projectdoelstellingen. Zijnde esthetiek, normen en kosten (onderhoud beheer en energie) met de beste prijs-prestatie verhouding. Binnen de opdracht is er nauw samengewerkt met Benthem Crouwel om tot de juiste afstemming en keuzes te komen. Grontmij was verantwoordelijk voor het advies van de constructie, de installatie en de diagonale liften.”

Wat waren de belangrijkste uitgangspunten voor de verlichting op de brug?

“De verlichting moest aansluiten bij de projectdoelstellingen, waarbij aan allerlei (visuele) behoeften moest worden voldaan. Dit was esthetisch; de architectuur, ondersteunend; verfraaiing, taakgericht; functioneel en duurzaamheid.

Het belangrijkste uitgangspunt hierbij was dat het lichtontwerp zoveel mogelijk geïntegreerd moest zijn in de ecologische elementen en de bouwkundige en installatietechnische infrastructuur. Daarnaast heb ik geprobeerd het theatrale karakter van de groeninrichting van Piet Oudolf terug te laten terugkomen in het lichtontwerp. De perken zijn als het ware benaderd als vitrines welke uitgelicht zijn en er is een algemene verlichting aanwezig die voor een goede visuele geleiding en gezichtsherkenning zorgt voor de gebruiker.”

Waarom is het creëren van een bepaald lichtbeeld zo belangrijk?

“Het park op de brug, moest in mijn ogen ook een theatrale beleving worden voor de bezoeker. De verlichting is daarom ook zo’n belangrijk integraal onderdeel van het gehele ontwerp. De groeninrichting op de brug is verdeeld in vakken, elk met een eigen karakter. Een savanne-achtige vegetatie die afgewisseld wordt met hoge vegetatie en bomen. De posities en hoogten van de lichtarmaturen en masten zijn hier dan ook op afgestemd.”

Hoe heb je de theatrale verlichting ingevuld?

“De theatrale verlichting wordt gerealiseerd door accentverlichting. In elke mast is een richtbare spot opgenomen met een lichtbundel van ca. 20°. Hiermee worden bomen, stammen, planten en maaiveld, op een aantal locaties dramatisch verlicht. De richting van de spots is zodanig dat er geen verblindingshinder kan optreden voor de gebruiker. De posities van de armaturen en luiken in de masten zijn uniek per mast. Daarom was het van groot belang, dat tijdens de montage, de exacte positionering, typenummers en afmetingen nauwkeurig werden opgevolgd.

De trappen ter plaatse van de landhoofden zijn in het midden van de trapleuningen voorzien van doorlopende lichtlijnen. Voor een betere gezichtsherkenning en daarmee het versterken van het gevoel van sociale veiligheid, zijn in de liftkooi LED-stralers van Lumenpulse aangebracht. Het strooilicht zorgt hierbij voor voldoende aanvullende verticale verlichting ter plaatse van de trappen.

De met cortenstaal omklede pijlers en landhoofden zijn onder het brugdek subtiel verticaal uitgelicht met strijklicht in een warm witte lichtkleur. Hierdoor is de brug niet een visueel zwevend geheel die alleen zichtbaar eindigt bij de landhoofden. De vorm van de brug en de architectuur van de pijlers worden hierdoor subtiel benadrukt.”

Waarom heb je gekozen voor de producten van CityElements van Hess?

“Enkele aspecten zoals duurzaamheid, energieverbruik, kostenbeheersing en lichtkleur waren onder andere een doorslaggevende factor voor mij en Benthem Crouwel op de productkeuze. De CityElements van Hess zijn naast hun tijdloze vormgeving, multifunctioneel voor de benodigde verlichting en beveiliging.

De mastcombinaties van CityElements zijn van aluminium en zijn voorzien van een bijpassende kleur waardoor de masten een “eigen gezicht” hebben en zeker de vereiste 20 jaar meegaan.  De armaturen in de CityElements konden allemaal met DALI-gestuurde LED-lichtbronnen worden voorzien. Daarnaast gaf het brede scala aan optieken in de diverse elementen van de CityElements, voldoende mogelijkheden om de ideeën met licht te realiseren.

Om de gemeente ’s-Hertogenbosch en de architect te overtuigen hebben wij een proefopstelling gemaakt en beoordeeld. Dit met diverse verlichtingselementen van CityElements op Bastion Oranje langs de Zuidwal. Hier is een parkachtige situatie aanwezig wat als ideaal referentiekader gebruikt kon worden. Deze proefopstelling is doorslaggevend geweest voor de definitieve keuze voor Hess.”  

Welke interessante feiten gelden voor de verlichting op de Paleisbrug?

“In de brug is vloerverwarming geïnstalleerd waarmee bevriezing in de winter voorkomen wordt. De brug wordt ook gebruikt als een enorme zonnewarmte-verzamelaar in de zomer, aangezien de vloerverwarming is verbonden aan een Aquifer thermische energieopslag (ATES) waarmee de opgeslagen warmte in de winter weer gebruikt wordt.

Het totaal aangesloten vermogen voor de verlichtingsinstallatie is 5,5kW. De verlichting wordt voor een gedeelte terug gedimd (tot 70% via DALI-sturing) waardoor het opgenomen vermogen ca. 4 kW bedraagt. Hierdoor is nog 30% over voor het compenseren in de toekomst van enige lichtterugval. De gehele verlichtingsinstallatie is uitgevoerd met LED dat in vergelijking met conventionele verlichting een lager energiegebruik heeft, minder onderhoud behoeft, minder gevoelig is voor de trilling van treinen welke onder de brug doorgaan, minder strooilicht geeft en beter dimbaar is.

Voor onderhoud en beheer en evenementen zijn een viertal CityElements, gelijkmatig verdeeld over de brug, voorzien van een 230V CEE-form wandcontactdoos geïntegreerd achter een separaat inspectieluik.

Er wordt in de toekomst mogelijk gebruik gemaakt van beveiligingscamera´s. De CityElements kunnen hiermee uitgerust worden door middel van een speciale module die voor wat betreft de vormgeving naadloos aansluit.”

Is jouw gedachte achter het ontwerp uitgekomen nu het project gerealiseerd is?

“Het is altijd goed om te zien, als er bijvoorbeeld een lichtmeting uitgevoerd wordt, dat de waarden welke berekend zijn ook behaald worden. De gedachte achter het ontwerp is zeker uitgekomen. Het is prettig om te verblijven op de brug en de positieve geluiden te horen van de andere ontwerpers de opdrachtgever en gebruikers.”