Wilhelminaplein in Hardenberg heeft historisch gezicht terug

Het Wilhelminaplein was voorheen een stenen parkeerplein met veel stoepen. “In de schaduw van de grootbladige linden waren alleen maar auto’s zichtbaar”, zo vertelt Ilse Stilkenboom van BügelHajema Adviseurs, het ontwerpbureau dat werd ingeschakeld voor de herontwikkeling van het plein. “Het Wilhelminaplein had een gedateerde uitstraling, het voldeed niet meer aan de eisen van deze tijd”, voegt Remko Schlepers van de gemeente Hardenberg eraan toe. “Zo kwamen de boomwortels op sommige plaatsen omhoog, was het plein niet goed toegankelijk en ook de waterberging hield te wensen over.”

De gemeente Hardenberg werkt hard aan een kwaliteitsverbetering van het centrumgebied, zowel qua ruimtelijke structuur als de kwaliteit van het winkelaanbod. In het Masterplan Centrum Hardenberg en het Actieplan Centrum zijn de ambities uitgewerkt. “Er wordt blijvend geïnvesteerd in het centrum van Hardenberg om de aantrekkelijkheid te vergroten, zodat wonen, winkelen, werken en recreëren in een aangename omgeving kunnen plaatsvinden. Dankzij deze impuls weten meer mensen uit de gemeente Hardenberg en uit de wijde regio de weg te vinden naar het centrum van Hardenberg”, zo staat geschreven in het Masterplan.

Verblijfskwaliteit verbeteren

Nadat grote delen van het centrum in de afgelopen jaren onder handen zijn genomen, ging in januari 2019 de eerste schop in de grond op het Wilhelminaplein. Er moest een juiste balans komen tussen verblijven, parkeren, toegankelijkheid en routing. Ook het historische karakter en de bijzondere openbare functies zoals de twee kerken, het museum en de stadsmuur moesten verwerkt worden in het ontwerp. Samen met omliggende ondernemers, pandeigenaren, de Historische Vereniging en vertegenwoordigers van Platform Inclusief Hardenberg werd het ontwerp bepaald. Schlepers: “We hebben een participatietraject opgetuigd voor de herontwikkeling van het plein. We hebben in een aantal sessies gezamenlijk bepaald hoe het ontwerp eruit moest komen te zien. Dat was soms best lastig omdat er verschillende belangen speelden. Uiteindelijk is het een plan geworden waarin iedereen zich kan vinden. De verblijfskwaliteit is verbeterd, er is meer groen op het plein aanwezig en de historische elementen van het plein komen beter naar voren.”

Oude stadsmuur

Met name de Stephanuskerk en de oude stadsmuur komen meer naar voren in het gezichtsveld. De van oorsprong oudste kerk van Hardenberg ligt tevens op het hoogste punt van de stad. ‘’Dat de Stephanuskerk en haar directe omgeving enkele meters hoger ligt, ervaar je bij een wandeling door het centrum. Geleidelijk gaan de winkelstraten omhoog, richting de kerk. Juist op het Wilhelminaplein lag een kans een vloeiend hoogteverloop te realiseren waarmee de ontstaansgeschiedenis weer voelbaar en zichtbaar wordt’’, vertelt Stilkenboom. Daarnaast is de oude stadsmuur gerestaureerd. De stadsmuur werd in 1230 gebouwd en dient tevens als keerwand voor het hoger gelegen Wilhelminaplein. “In de jaren 60 van de vorige eeuw is de muur voor het laatst gerestaureerd”, vertelt Schlepers. “De laatste jaren is het fundament slechter geworden en begon de muur af te brokkelen. Om de muur weer een nieuwe toekomst mee te geven, is hij volledig afgebroken en steen voor steen herbouwd.”


De oude stadsmuur werd steen voor steen herbouwd

Ook het standbeeld van Aaltje Kraak heeft een prominentere plek gekregen op het plein. Kraak zorgde er op 8 mei 1708 per ongeluk voor dat Hardenberg in een paar uur vrijwel volledig afbrandde. De historische waterpomp, een rijksmonument, is verplaatst naar het gebied voor de ingang van de kerk. Een klassiek monument in de draaicirkel van rouw- en trouwwagens. De geschiedenis is op het plein letterlijk zichtbaar gemaakt. Op diverse plekken zijn foto’s van vroeger te zien. De foto’s zijn met een moderne techniek gelaserd op aluminium. Via een QR-code bij de foto’s kunnen bezoekers meer lezen over de foto’s. “Zo is onder meer te zien dat het plein eerder bestond uit twee straten met bebouwing aan weerszijden”, vertelt Stilkenboom.


Het standbeeld van Aaltje Kraak heeft een prominentere plek gekregen

De oude klinkers van het plein zijn voor een deel hergebruikt om het plein een historische karakter te geven, vertelt Stilkenboom. “Twee vliegen in één klap, het is zonde om klinkers niet te hergebruiken. Als je het ziet, vallen de hergebruikte, de nieuwe stenen en waaltjes mooi samen. In het ontwerp is daar rekening mee gehouden. Door het gebruik van waaltjes rondom de waterpomp in spiraalverband is er met oude bestrating sierwaarde gecreëerd op het plein.” Met het oog op het historische karakter van het plein wijkt het meubilair af van de rest van het centrum. Het straatmeubilair heeft een eigen kleur coating, namelijk ‘Pearl Beige’. “We hebben bewust gekozen voor een klassieke inrichting”, aldus Stilkenboom. Dat geldt ook voor de nieuwe armaturen op het plein.


De historische waterpomp op het plein is een Rijksmonument

Verbeterde verblijfskwaliteit

Het vernieuwde plein werd 27 mei geopend door wethouder Martijn Breukelman. Stilkenboom: “De verblijfskwaliteit is enorm verbeterd. Zo is er een zitgelegenheid aangelegd en kunnen er nu ook kleine festivals worden georganiseerd op het plein. Dat was in het verleden minder goed mogelijk. De kerk, woningen, winkels en horecagelegenheden aan het plein zijn nog steeds goed bereikbaar. De rijbaan wordt subtiel gescheiden door molgoten en gelijkvloerse band in de bochtafscheidingen van de looproutes, een shared space inrichting. Het oogt nu meer een plein dan een rijstraat.” De gemeente had in eerste instantie de opvatting om het plein autoluw te maken, maar dat idee liet men al snel varen. “Het was ook de meest extreme optie”, zo zegt Schlepers, “maar met oog op de ondernemers hebben we besloten om het plein niet volledig autoluw te maken. Er zijn wel twaalf parkeerplaatsen minder dan voorheen. In totaal is ruimte voor 30 voertuigen.” Stilkenboom voegt eraan toe: “Er is uitgebreid over de parkeerfunctie van het plein gesproken. Het belang van voldoende parkeerplaatsen voor de ondernemers van Hardenberg was helder. Uiteindelijk is er voor gekozen om de oorspronkelijke groenstructuur los te laten en een nieuwe speelse lijn te introduceren waarmee ook de hoogteverschillen opgelost werden.”

Toegankelijkheid

Het plein is voor iedereen toegankelijk. Dat was ook een belangrijke eis van de gemeente. “Hardenberg is in 2018 uitgeroepen tot meest toegankelijke gemeente van Nederland”, aldus Stilkenboom. “Dat willen ze graag zo houden. Er lag een uitdaging gezien de beperkte ruimte en behoorlijke hoogteverschillen van gevel tot gevel. De belangrijkste looplijn van het plein is verlaagd en de hellingbaan valt nu nauwelijks meer op.” Dankzij de nieuwe inrichting heeft het plein nu een duidelijke verbinding met de Voorstraat, de winkelstraat van Hardenberg. “Hierdoor maakt het Wilhelminaplein meer onderdeel uit van het winkelgebied”, zo vindt Stilkenboom. “Als ontwerper vind ik het belangrijk dat het plein toegankelijk en aantrekkelijk is geworden voor voetgangers en de routing naar belangrijke plekken in het centrum met het ontwerp is verbeterd. Aantrekkelijke gevels, gebouwen en historische elementen hebben een prominentere rol aan het plein gekregen. Er is verblijfskwaliteit, groen met sierwaarde, ruimte voor kleinschalige festivals en toch is de hoofdfunctie, een parkeerplein, gebleven”, vertelt Stilkenboom trots.


De oude hellingbaan had een behoorlijk hoogteverschil

Groen toegenomen

Niet alle bomen konden door de herontwikkeling worden behouden, maar in zijn totaliteit is de hoeveelheid groen op het plein toegenomen. “We hebben verschillende lindesoorten gepland voor een gezonder bomenbestand en gevarieerder beeld”, vertelt Schlepers. “Daarnaast hebben we plantensoorten aangelegd met sierwaarde jaarrond in verschillende kleuren.” Er zijn nieuwe bloemborders aangeplant. De Geranium Rozanne is als een meanderende ‘vechtstroom’ in het midden van de border geplant, zo zegt verantwoordelijk hoveniersbedrijf Hans Horstra. In de oude situatie kende het plein enkel Koningslinden. In het kader van klimaatadaptatie is het waterbergingssysteem onder het plein ook aangepakt. Om te voorkomen dat riolen overlopen, is er nu een gescheiden systeem waarbij het regenwater apart wordt geïnfiltreerd en afgevoerd.

Schlepers hoopt dat de herontwikkeling van het plein ook zorgt voor een positieve impuls bij naastgelegen pandeigenaren, zodat het gebied nog aantrekkelijker wordt om te verblijven. “Het museum of het café aan het plein zouden bijvoorbeeld een terras kunnen aanleggen. Ik hoop dat eigenaren gaan investeren in vastgoed aan het plein, daar liggen echt mooie kansen!”

Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 1 / 2020. Download het magazine hier.