In co-creatie naar een parkachtig nieuw visitekaartje voor Oldemarkt

Tekst: Mark Bos 

De bron 

In 2019 kwam Harry Koning met zijn vrouw aan het marktplein van Oldemarkt wonen. Ze verwonderden zich over waar ze op uitkeken; een stenen vlakte met een muziekkoepel en een transformatorhuis vol graffiti. Het transformatorhuis blokkeerde ook nog eens het uitzicht op de Hervormde Kerk, die aan het plein ligt. Af en toe werden er op het plein activiteiten georganiseerd, maar het was vooral een plek die gebruikt werd als hangplek of om de auto te parkeren, zonder dat hier voorzieningen voor waren getroffen. Dat kan anders, dacht het echtpaar. Koning liet het niet bij die vaststelling, maar trommelde wat omwonenden op om te kijken hoe zij naar het plein keken en wat ze er samen aan konden doen. 

“Het plein is historisch de plek waar Oldemarkt is ontstaan, met het haventje en onder het oude centrum. Dat centrum heeft zich later met een concentratie aan winkels meer in oostelijke richting verplaatst”, schetst William Prinsen, gebiedscoördinator van de gemeente Steenwijkerland, waar Oldemarkt onder valt, de geschiedenis van het plein. Het kende van oudsher diverse functies. Het was deels onderdeel van het kerkterrein en bood daarnaast door de tijd ook plaats aan onder andere een school en een dorpshuis. Ook de markt vond er in het verleden plaats. Toen het dorpshuis tegen de vlakte ging om ruimte te maken voor woningbouw, ontstond na het sneuvelen van die plannen de situatie zoals Koning en zijn vrouw die aantroffen.  

Een situatie die niet alleen Koning aan het hart ging. Dat bleek al uit een leefbaarheidsonderzoek dat Plaatselijk Belang Oldemarkt (PBO) een jaar eerder had laten uitvoeren onder de circa 2500 inwoners van het Overijsselse dorp. Het PBO is een vereniging van ongeveer 600 inwoners en ondernemers uit (de directe omgeving van) Oldemarkt en zet zich onder andere in voor de kwaliteit van de leefbaarheid en de leefomgeving in en om het dorp. De wens om het marktplein aan te pakken, stond in het rapport van die enquête met stip bovenaan.  

Dus zonder het te weten was Koning niet alleen, zo merkte hij ook tijdens zijn rondgang onder zijn buren. Koning schreef vervolgens een conceptplan, gevoed door de uitkomst van het leefbaarheids- onderzoek samen met de input van de omwonenden en legde deze voor aan het PBO. Ook daar kreeg Koning de handen op elkaar en tevens het advies om dit vanuit PBO bij de gemeente in te dienen. “Zo kwam ik in contact met de gebiedscoördinator en met Chris.”

De gemeente 

Chris is Chris Teurlinckx, coördinator beheer openbare ruimte bij het cluster groen en biodiversiteit van de gemeente Steenwijkerland. Hij beaamt dat hij wel blij was met de uitkomst van het leefbaarheidsonderzoek en de ambities van Koning en de omwonenden. “Er waren op dat moment geen plannen met het plein. Het was goed beheerbaar, maar ik heb het nooit een aantrekkelijk plein gevonden, omdat het heel open was. Als het hele dorp dat dan vindt en met plannen komt om het op te knappen, ga je als gemeente kijken wat er mogelijk is om het leefbaarder te maken.” 

Teurlinckx zag bovendien ook kansen om andere ambities mee te nemen. “Om de openbare ruimte een impuls te geven, klimaatadaptief te maken en voor andere ambities die we op dat vlak hebben. Dus ik vond het wel mooi dat er zo’n grote enquête was en er heel veel punten in dat plan stonden waarvan de bewoners zeiden er iets mee te willen. Het was nog even zoeken wat er op die plek precies mogelijk was, maar daar konden wij vanuit onze expertise en achtergrond goed bij helpen. Daar hebben we elkaar heel goed gevonden denk ik.” 

Prinsen: “Als zoveel mensen in het dorp het graag anders willen, is het niet heel ingewikkeld er groen licht voor te krijgen. Het is een schoolvoorbeeld van een initiatief vanuit de bevolking waarin de gemeente participeert en niet andersom. En ja, die zijn het mooiste, vind ik altijd.”  

In overleg met de stedenbouwkundige van de gemeente Steenwijkerland, wordt het plan breder getrokken, vanwege woningbouwplannen bij het plein en de parkeermogelijkheden. “Hoe kan het geplande nieuwe groene karakter van het plein daarbij in stand blijven en mogelijk nog verder vergroenen als je die plannen koppelt? En hoe pas je het nieuwe gebied goed in de plannen met het plein in?, benoemt Teurlinckx de overwegingen.  

Besloten wordt tot een herinrichting in twee delen. Eerst het plein zelf en later de omgeving. Prinsen: “Door die aan elkaar te verbinden kun je werk met werk maken en je budgetten efficiënter inzetten. Het is zo ook een LEADER-project geworden waardoor de gemeente Steenwijkerland naast eigen middelen ook bijdragen heeft gekregen vanuit Europa en de provincie Overijssel.”    

De plannen 

De wensen van de inwoners, ruimte voor klimaatadaptatie en het plein terugbrengen in de historische structuur van het dorp, dat waren de vertrekpunten in een notendop. Verblijven, ontmoeten en groen waren daarbij de hoofdthema’s die uit het leefbaarheidsonderzoek kwamen. En het plein moest meer allure krijgen, een visitekaartje worden. Niet alleen vanuit toeristisch, maar ook economisch oogpunt, legt Koning uit. “Het is hier een knooppunt van fiets- en wandelroutes in het natuurgebied van Nationaal Park Weerribben-Wieden, dus er komen ook veel dagjesmensen. Die wil je ook verder het dorp intrekken en gebruik laten maken van de horecagelegenheden en de winkels in het dorp.” 

De aftrap van de plannen kwamen bij Koning en de omwonenden van het plein vandaan. “In de opstartfase hebben we met de omwonenden een conceptplan opgesteld. Vervolgens zijn we met een reactieformulier bij andere omwonenden langs de deuren zijn gegaan. De reacties zijn met de informatie uit de leefbaarheidsenquête in het plan verwerkt en daarmee zijn we de samenwerking met de gemeente aangegaan. Uit het plan dat daaruit is ontstaan is in het dorpshuis een infoavond voor de inwoners belegd. De feedback die dat opleverde zorgde voor wat aanpassingen, die in het concept zijn verwerkt en waarop een haalbaarheidsonderzoek is uitgevoerd. Na nog twee inspraakavonden voor de bevolking is er een klap op het plan gegeven”, vat Koning het proces bondig samen. 

Het deel achter de gereformeerde kerk bij de pastorie, was in tegenstelling tot het plein een mooie, intieme en besloten plek en deze plek gaf inspiratie. “Ik dacht, als we dat sfeerbeeld nou eens naar het plein kunnen krijgen”, zegt Teurlinckx. Hij zette wat tekeningen op papier. “Die heb ik in het dorp laten zien en de wensen bleken op elkaar aan te sluiten. Dus dat is een vertrekpunt geweest. We hebben de schetsen en beelden daarna door een lokaal ingenieursbureau laten uitwerken tot technische tekening voor begroting, voorbereiding en realisatie.” 

De aanleg 

In het voorjaar van 2023 gaat de aanleg van het nieuwe plein van start, als eindpunt van het uitgebreide co-creatieproces van gemeenten en inwoners. We lopen enkele (maatschappelijke) opgaven langs die Oldemarkt meenam in dit proces. 

Klimaatadaptatie en biodiversiteit 

“We hebben minstens de helft van de verharding van het plein weggehaald”, licht Teurlinckx toe. “Dat hebben we vergroend, dat doet sowieso wat met de hittestress. Verder hebben we hebben negen extra bomen geplant, dat worden grote parkbomen die voor schaduw gaan zorgen. Dus het is een plek geworden met zon, schaduw en infiltratiemogelijkheden en een plek waar de biodiversiteit de ruimte krijgt met bloeiende planten en groen.” Ook het grote elektrahuis dat het zicht op de kerk ontneemt, kreeg, voordat het gesloopt wordt en elders in kleinere vorm terugkeert, een groene aanblik. 

Circulariteit 

Koning: We hebben drie kapotte en versleten parkbanken van het plein gehaald en deze met vrijwilligers opgeknapt: voorzien van nieuw houtwerk en een laagje verf. In overleg met de gemeente willen we die elders in het dorp herplaatsen.” Op de plek waar straks de nieuwbouw komt, zijn zes bomen verwijderd.  

De van het plein verwijderde klinkers krijgen een nieuwe bestemming. “Dat waren nog mooie klinkers, die zijn opgeslagen om na de bouw van sociale huurwoningen op de nabijgelegen voormalige locatie van het gemeentehuis van IJsselham, te worden hergebruikt bij de inrichting van de openbare ruimte. Bijkomend voordeel is dan dat je een mooie verbinding krijgt en de sfeer mooi doorloopt in dat nieuwe wijkje”, zegt Teurlinckx. “Op de plek waar straks de nieuwbouw verrijst, was een tijdelijke natuurspeelplaats. Die krijgt straks een definitieve plek op het plein, achter de muziekkoepel. 

Verblijven, ontmoeten en spelen 

Na de sloop van het voormalige gemeentehuis van IJsselham werd de locatie ingericht als tijdelijk natuurspeelveld voor de kinderen. Nu er woningen gebouwd worden, vervalt het speelterrein. Met de herinrichting is rekening gehouden met een nieuw speelterrein nabij de Hervormde kerk, zegt Prinsen. Bij die nieuwe plek is ook rekening gehouden met de kleinsten, zodat die niet zomaar de weg op kunnen rennen. Ze kunnen veilig op die speelplek, waar ook toestellen geplaatst zullen worden, verblijven.” 

Op het plein zijn nu vier nieuwe parkbanken geplaatst. “Je kunt kiezen of je in de zon of in de schaduw wilt zitten, daar is allemaal rekening mee gehouden. Die worden al goed gebruikt”, ziet Koning. 

Mobiliteit 

“Het grootste gedeelte van de tijd is het plein een plek om lekker te zitten, een open parkje”, benadrukt Teurlinckx. “En af en toe is er ruimte voor parkeren als daar door een activiteit in de kerk behoefte aan is. Als mogelijke overloop. Dan kan er een paaltje uit de grond worden gehaald en op het plein geparkeerd worden. Daar is rekening mee gehouden bij de inrichting.” 

“Voorheen was het kriskras door elkaar parkeren”, vult Prinsen aan. “We hebben nu op de kop van het plein hier zoveel mogelijk ruimte voor vrijgemaakt met formele plekken en die voorzien van grasbetonstenen. We hebben het zo ingericht dat de rest van het plein dan autoluw gebruikt wordt.” 

“Je wilt een parkachtige omgeving maken waar ontmoeting centraal staat, maar daar moet ook ruimte komen om de markt te organiseren. Dus om kramen te plaatsen en met vrachtwagens te kunnen rijden”, vervolgt Prinsen. “Daarom is gekozen voor een ondergrond die je verstevigt met een kunststof fundering, waar je het gras in plaatst, zodat het gras ook zwaardere voertuigen kan dragen. Dan heb je toch een groen karakter en benut je daarnaast het hele oppervlak.” 

Beheer 

Het oude plein was met al zijn stenen goed beheerbaar, zei Teurlinckx al. Hoe is dat in de nieuwe situatie? “Een verhard plein heeft ook onderhoud nodig, dat moet geveegd worden en ook daar komt onkruid op dat verwijderd moet worden. Het is niet zo dat je daar niets aan hoeft te doen. Het nieuwe plein is wel wat intensiever, maar met ons bureau uitvoering (eigen dienst) en de NoordWestGroep (lokaal leer-werkbedrijf) is er voldoende expertise en mankracht beschikbaar voor het onderhouden van het nieuwe marktplein. Als je kijkt naar de hoeveelheid groen die we als gemeente beheren, dan is dit extra stuk groen prima op te vangen binnen ons reguliere onderhoudsprogramma. We hebben bij het opstellen van het beplantingsplan naast representatie, ook goed naar de beheerbaarheid gekeken. Daardoor kunnen we het binnen het reguliere onderhoud goed in stand houden.” 

Licht en stroom 

“We hebben wat lantaarnpalen verwijderd die in de weg stonden en deze elders herplaatst. Voor de rest is dat hetzelfde gebleven”, zegt Koning. “De verlichting in de muziektent was kapot en die is vervangen door ledverlichting. Deze brandt alleen als er iets in de tent te doen is. Verder is de verlichting bij de kerk al jaren buiten gebruik. Daar komt voor het eind van het jaar verlichting in, ook led. Als de kerk weer verlicht is, is dat een visitekaartje ten top natuurlijk.” Teurlinckx: “Waar we vervangen, gaan we van conventioneel over op led. Dat is qua duurzaamheid een mooie plus natuurlijk. Dat doen we in het hele dorp overigens en niet alleen op het plein.” 

Het oude, grote transfomatorhuis verdwijnt, zodat het zicht op de kerk hersteld wordt. “We hadden altijd een evenementenkast staan, die amper gebruikt werd. Met Enexis, dat ook eigenaar is van het te vernieuwen transformatorhuis, zitten we om tafel om te kijken wat we ermee kunnen binnen de infrastructuur van kabels en leidingen. Er wordt een nieuwe elektrakast geplaatst en aan het bestaande netwerk gekoppeld, waarmee we ook stroom voor evenementen kunnen faciliteren”, legt Koning uit. 

Het resultaat 

In mei 2023 werd het plein opgeleverd en inmiddels is het een jaar in gebruik. “Het is een win-win situatie geworden: er komen veel meer bezoekers op het plein die ook van de horecagelegenheden en winkels gebruik maken”, zegt Koning. “Je ziet ook veel meer jong en oud op het plein en zelfs bruidsparen die hun bruidsfoto’s laten maken. Dat was in de oude situatie ondenkbaar! En er zijn fietsborden met routes geplaatst, die trekken ook veel bekijks, van nieuwsgierige inwoners en toeristen. Er is meer variatie op het plein. Er is een gigantische sprong gezet qua leefbaarheid. Het is een visitekaartje voor Oldemarkt en de omgeving.” 

De nieuwe situatie kan ook Teurlinckx bekoren: “Het dorp is hierdoor veel dorpser geworden. De verblijfskwaliteit is echt toegenomen, het is een uitnodigende plek geworden om even te gaan zitten.” Prinsen: “Ik vind het mooi dat de cultuurhistorische structuur is hersteld. Oldemarkt is een dorp dat zich kenmerkt door kleinschaligheid: het doet knus aan met de kleine straatjes en de dichte bebouwing, Zo’n groot stenen vlak was een dissonant in dat geheel en dat is nu helemaal weggepoetst.”  

Het drietal kijkt tevreden terug op het jarenlange proces dat eraan voorafging: “Ook omdat ik in het begin niet had gedacht dat we er zover mee zouden komen. Dat vind ik echt wel positief, het is allemaal goed gelukt”, meent Teurlinckx. “Het is ook mooi dat zo’n project aantoont dat gemeente en inwoners samen uitstekend kunnen co-creëren. Daar is dit project natuurlijk niet uniek in, maar het was wel een hele prettige samenwerking hier”, vindt Prinsen. “Alle lof voor de onderlinge samenwerking”, sluit Koning af.