Een groener dorpsplein als podium voor Geffen

Een paar bomen en een kiosk. Maar verder was het vooral een parkeerplaats voor medewerkers en bezoekers van het gemeentehuis. Anne Zaadnoordijk, projectleider bij de gemeente, vertelt over de voorgeschiedenis van het Geffense dorpsplein. “Geffen maakte tot aan 2015 deel uit van de gemeente Maasdonk en het gemeentehuis van Maasdonk stond in Geffen aan het Dorpsplein. Door een herindeling kwam Geffen vanaf 2015 bij de gemeente Oss, waarna het gemeentehuis leeg kwam te staan.”  

Omdat het leegstaande gemeentehuis en het Dorpsplein – een ruimte van 30 bij 40 meter – dreigden te verpauperen, besloot de gemeente Oss in 2019 tot een herinrichting. “Dat kwam ook omdat bewoners van Geffen aangaven dat ze vonden dat er echt iets moest gebeuren met het plein, dat in hun ogen te ‘stenig’ was. En met het leegstaande gebouw”, vult Loes van Schie aan. Van Schie is landschapsarchitect bij LOS,  een ontwerp- en adviesbureau voor strategische ruimtelijke vraagstukken.  

De gemeente Oss startte met het maken van een ontwikkelperspectief, dat bestond uit twee delen: de herontwikkeling van het voormalige gemeentehuis en de herinrichting van het Dorpsplein. Zaadnoordijk: “Bij dat proces kwamen vragen aan de orde als: ‘wat willen we aan het plein’ en ‘moet er iets terugkomen aan het plein en zo ja, wat?’ Het was een breed proces, waarbij we ook aan de dorpsbewoners hebben gevraagd wat ze op en aan het plein wilden: ondernemingen of woningen?”  

Prijsvraag over bebouwing 

Het gemeentehuis moest verbouwd worden of er moest iets op die plek voor in de plaats komen, luidde een van de uitkomsten van het ontwikkelperspectief. Van Schie legt uit waarom: “We hebben ook een variant getekend zonder bebouwing, maar dan merk je dat de ruimte van het best wel grote plein wegvalt. Stedenbouwkundig was bebouwing op die locatie kortom nodig. We hebben vervolgens verschillende varianten gemaakt: een nieuw gebouw op de bestaande plek, een nieuw gebouw meer centraal op het plein en een herontwikkeling van het huidige gebouw. Uiteindelijk is gekozen voor twee nieuwe gebouwen op de plek waar eerst het gemeentehuis stond.”  

Zaadnoordijk vervolgt: “Voor die twee gebouwen in de zuidoosthoek van het plein hebben we een prijsvraag uitgeschreven, waarbij het ontwikkelperspectief leidend was.” Het leidde tot vier inzendingen. Uiteindelijk viel in samenspraak met de bewoners van Geffen de keus op Het Raadhuys van Van Wanrooij projectontwikkeling. Dat ontwerp bestaat uit twee gebouwen: het meest noordelijke gebouw is een gebouw met acht appartementen met op de begane grond een horecagelegenheid. Het andere gebouw is een serie van acht grondgebonden rijwoningen. “Verder zitten er aan de noordoostkant een supermarkt en een interieurzaak en aan de noordwestkant verschillende dienstverlenende bedrijfjes. Aan de oost- en zuidzijde van het plein staan vrijwel allemaal woningen.” 

Podium voor het dorp 

De inrichting van de openbare ruimte sloot aan op het winnend ontwerp van de prijsvraag voor de locatie van het voormalig gemeentehuis en was ook gebaseerd op het ontwikkelperspectief. Bovendien kreeg het vorm in samenspraak met bewoners en ondernemers van Geffen. Van Schie: “Beide groepen gaven aan dat het plein een groener karakter moest krijgen en dat de ruimtelijke kwaliteit verbeterd moest worden. Het moest uitnodigen om te ontmoeten en te verblijven. Belangrijk was daarnaast dat er evenementen moesten kunnen plaatsvinden. Geffen heeft een aantal grote jaarlijkse evenementen zoals Effe noar Geffe en de kermis en daarnaast natuurlijk de wekelijkse markt. Al die evenementen vonden op het Dorpsplein plaats en dat moest na de herinrichting zo blijven.”  

Zaadnoordijk noemt nog een aandachtspunt: “Mensen die moeilijk ter been zijn, hadden aangegeven dat ze graag zouden zien dat het Dorpsplein na de herinrichting toegankelijker zou zijn. Geen kinderkopjes meer.” LOS maakte daarop verschillende ontwerpen en hanteerde het uitgangspunt dat het Dorpsplein een podium voor het dorp moest zijn en toegankelijk voor iedereen. Van Schie: “Uit de reactie op de ontwerpen kwam vervolgens naar voren dat zowel de bewoners als de ondernemers graag een speels, dynamisch, parkachtig plein wilden. Ook omdat het plein zelf al een rechthoekige vorm heeft.” 

Juiste balans tussen functies 

Die mengeling van gewenste functies vergde volgens Van Schie een zoektocht naar de juiste balans. “Het moest een oplossing zijn waar bewoners en ondernemers zich in konden vinden. Tegelijkertijd moest er ook ruimte zijn voor evenementen. En bij vergroening denk je in eerste instantie aan het neerzetten van nieuwe bomen.” 

Oorspronkelijk liep er een doorgaande route over het plein. Met verkeer in twee richtingen. In het ontwikkelperspectief stond dat deze route er helemaal uit zou worden gehaald. Weerstand van ondernemers leidde daarna tot een onderzoek door een verkeerskundig bureau. Dat bureau keek naar het aantal benodigde parkeerplaatsen en in hoeverre afsluiten van de doorgaande routes economisch nadelig zou zijn. Zaadnoordijk: “Ondernemers gaven aan dat ze graag meer parkeerplaatsen wilden, van de bewoners mochten een groot aantal  parkeerplaatsen wel weg.” 

In het uiteindelijke ontwerp is het aantal parkeerplaatsen gehalveerd van 67 naar 33. De auto kan nog steeds aan de noordkant over het plein rijden. Van Schie: “Wel is er nu eenrichtingsverkeer vanaf de Dorpsstraat. Bovendien is er een slinger in aangebracht om het tempo eruit te halen. Het parkeren is aan de Dorpsstraat, maar is wel zo vormgegeven dat - als er geen auto’s staan- de parkeerplaatsen onderdeel vormen van het plein. Daarom is bij het materiaal de keuze gevallen op halfverharding in plaats van straatklinkers.” Zaadnoordijk: “Die halfverharding is ook gebruiksvriendelijker voor mensen die moeilijk ter been zijn.”  

Halfverharding 

Wouter Ros, ontwerper openbare ruimte bij de gemeente Oss, vult aan: “De halfverharding zorgt enerzijds voor een goede waterafvoer, belangrijk vanwege de duurzaamheid. Anderzijds geeft het veel stabiliteit en dat is belangrijk vanwege evenementen zoals de kermis. Op het plein is om diezelfde reden ook gekozen voor verstevigd gras. Door de opbouw daarvan – een toplaag van speciaal zand, organisch materiaal en 100 procent natuurlijke vezels – ontstaat één strakke hechting.” 

Ook voor de fietsers was aandacht bij de herinrichting. Zaadnoordijk: “Voorheen waren er geen fietsparkeerplekken. Nu zijn er vier plekken. Een daarvan ligt aan de Dorpsstraat, omdat dat een doorgaande fietsroute is.” 

Hergebruik en gelaagd groen 

Op het Dorpsplein is hergebruik toegepast, vertelt Ros: “De gebakken keiklinkers die uit de zuidzijde van het plein zijn gehaald, zijn aan de noordzijde hergebruikt. Ook de klinkers uit de rijbaan aan de zuidzijde – cobblestones van vijftien bij vijftien centimeter – worden hergebruikt. Dit jaar gaan we die hergebruiken bij een ander plan, het Walkwartier in Oss.” 

Van Schie gaat in op de aanpak van het groen op het Dorpsplein: “Daar zit een bepaalde gelaagdheid in. De basis is een aantal bomenrijen. Een deel ervan stond er al, andere bomen zijn erbij gekomen. Vervolgens zijn er plantenvakken toegevoegd om meer variatie en kleur op het plein te krijgen. Tenslotte hebben we verplaatsbare groenbakken op het plein.” Ros: “Voor die groenbakken hebben we gekozen vanwege de flexibiliteit: we brengen er groen mee op het plein maar kunnen ze ook gemakkelijk weghalen bij evenementen.” 

Ros vertelt vervolgens over de groenkeuze. “Oorspronkelijk stonden er midden op het plein drie bomen en aan de zuidzijde een rij met eiken en een paar kastanjebomen. Van de kastanjebomen hebben we er twee weggehaald, omdat ze niet in goede conditie waren én op de verkeerde plek voor de nieuwe functies stonden.  Er zijn nieuwe soorten bomen teruggekomen, met grotere kronen voor meer schaduw en op een andere, passender locatie. Waaronder een speciale zilverlinde, die op 14 december 2024 bij de officiële opening van het plein is geplant.” 

Ros benadrukt dat bij de groenkeuze diversiteit een belangrijke rol speelde: “We hebben onder meer bomen, heesters en meerstammige heesters. Verder hebben we ‘Wild at Heart’ toegepast, een mix van vaste planten waarbij de helft inheems en de helft exotisch is. Omdat die vaste planten verschillende bloeitijden hebben, dragen ze ook bij aan de biodiversiteit, een belangrijk thema voor de gemeente Oss.” In het verlengde daarvan is er ook aandacht voor aspecten als hittestress. Ros: “Die gaan we al tegen door steen te vervangen door groen. Nu is naar schatting 40 procent van het plein groen. Verder proberen we met de bomen grotere kronen te maken, zodat er meer afkoeling is.” 

Straatmeubilair 

Bij de straatverlichting worden de bestaande lantaarns hergebruikt. Wel zijn ze voorzien van led-armaturen en in sommige gevallen verplaatst. Daarnaast is er een grote schijnwerper toegevoegd die het plein subtieler kan aanlichten. 

Nieuw zijn de betonnen bankjes aan de zuidkant van het plein. Die zijn aangevuld met betonnen zitelementen, met gaten onderin in verband met het voeden en ontwateren van de plantenvakken. Daarnaast zijn er plantenbakken met eraan vastgemaakte bankjes. Ros: “Samen met de kiosk die eerst meer aan de rand en nu midden op het plein staat, zorgt het voor een leuke interactie. Die wordt bovendien nog versterkt door het terras van de horecagelegenheid.” Van Schie licht de keuze verder toe: “Over het algemeen zijn we terughoudend geweest met het plaatsen van extra bankjes. Omdat dat ten koste kan gaan van de flexibiliteit die nodig is vanwege de evenementen. Daarom hebben we het meer gezocht in de slimme combinaties met de plantenvakken en plantenbakken.” 

Doorn in het oog 

Zaadnoordijk vult aan: “We hebben bij de herinrichting ook gebruik gemaakt van elementen die er al waren. Zo hebben we de kiosk bewust laten staan. Door de herinrichting is de kiosk echter wel centraal op het plein terechtgekomen. Hij stond eerder vooral als doorn in het oog op de parkeerplaats.” 

Bij de herinrichting is ook de waterberging van het Dorpsplein veranderd. Ros: “Voorheen was er een traditionele afvoer voor parkeerplaatsen, met kolken. Nu zijn de kolken aan de zuidzijde weggehaald. De regen valt nu op het gras en de halfverharding. Wel is de molgoot langs de weg gehandhaafd. Bij het groen in het parkdeel is gekozen voor puin met een grotere fractie, waardoor het niet dichtslibt en het water goed kan wegstromen.” Van Schie: “Het nieuwe appartementengebouw aan de zuidoostkant heeft ook een groene ‘voet’ gekregen, zodat het water direct wordt afgekoppeld.” 

Eerste ervaringen positief 

Vooralsnog functioneert het heringerichte Dorpsplein tot volle tevredenheid van bewoners of ondernemers. Het aantal parkeerplaatsen blijkt voldoende en ook de eerste editie van de kermis op het vernieuwde Dorpsplein is al achter de rug. Van Schie: “Die tevredenheid komt ook omdat we een lang proces hebben doorlopen met bewoners en ondernemers. Zij waren nauw betrokken en wij heel transparant. Die samenwerking heeft geleid tot de eerder genoemde slimme oplossingen zoals het verstevigde gras en tot meer draagvlak.” 

Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 01/2025, thema klimaat, water en groen. Lees meer van deze editie in onze bibliotheek.