Stelling Panel Circulaire Inkoop: Overheden benutten inkoop onvoldoende voor circulariteit

Ralph Rheiter, Stichting Inkoop Bureau Midden Nederland 

“Stichting Inkoop Bureau Midden Nederland (IBMN) werkt voor een 11-tal deelnemers in de regio Utrecht. Onder deze deelnemers zijn acht relatief kleine gemeenten. IBMN ondersteunt bij de inkopen en aanbestedingen, het beleid wordt uiteraard bepaald door de gemeente. 

De deelnemende gemeenten zijn grote inkopende partijen met een inkoopwaarde variërend tussen de 10 en 50 miljoen euro per jaar. Met deze omvang zouden die de ontwikkelingen op het gebied van circulariteit kunnen en misschien ook wel moeten aanjagen. Maar zeker in de openbare ruimte start het natuurlijk met het ontwerp. Het opstellen van het ontwerp is daarmee mijns inziens de meest aangewezen plek om uitvoer te geven aan de gewenste circulaire inkoop. In het ontwerpproces worden uiteraard op basis van het eigen beleid de cruciale keuzes gemaakt. Ga je voor een half verharding of gesloten verharding? Wat wordt het aandeel groen? enz. enz. 

Om weloverwogen keuzes op het gebeid van duurzaamheid en ook circulariteit te maken, is de Milieu Kosten Indicator (MKI) een goed hulpmiddel. Met het toepassen van de MKI lopen bij een aantal van onze gemeenten nu projecten. Met verschillende ontwerpvarianten en daarbij behorende MKI’s kunnen dan vanuit duurzaamheidsperspectief objectieve keuzes gemaakt worden.  

Mijn pleidooi is wel dat zeker voor de kleinere gemeenten een duidelijke koers onontbeerlijk is. Wetgeving, richtlijnen en dergelijke zorgen er dan voor dat we het ‘minimumniveau’ omhoog halen, zodat ook deze gemeenten kunnen volgen. Hiermee worden de te maken keuzes binnen inkoop niet nog complexer en kan de werkwijze van de gemeente onveranderd blijven. En natuurlijk zou je in de uiteindelijke aanbesteding - en volgens mij is het dan in de marge - nog extra facetten voor wat betreft circulariteit kunnen opnemen. Hierdoor belast je de organisatie maar ook de markt extra. Dus denk voor de inkoop goed na over het ontwerp en maak de aanbesteding zo eenvoudig mogelijk passend bij zowel de markt alsook de gemeente.” 

Thea Smid-Verheul, zelfstandig inkoopadviseur bij twINKel, coördinator Regionaal Circulair Inkoop Overleg voor alle gemeenten in de provincie Utrecht en sinds 2006 actief in diverse inkoopfuncties bij gemeenten. 

“Circulariteit in de openbare ruimte, doen overheden al hun stinkende best? NEE! Er zijn weliswaar gemeenten, provincies en waterschappen die bezig zijn met het gunnen op MKI, maar het merendeel van de kleinere gemeenten is nog niet begonnen!  

Hoe makkelijk BouwCirculair het ook gemaakt heeft met hun kant-en-klare moederbestekteksten voor asfalt en betonproducten, sloopprojecten, nog steeds past 40 procent van de gemeenten die nog niet toe! En waarom? De vier grootste hindernissen zijn: geen geld (vanuit de perceptie ‘duurzaam is duurder’), geen tijd (om te monitoren), geen kennis (‘is dit echt wel duurzaam?’) en geen beleid.  

 Circulair straatmeubilair of openbare verlichting, ja dat is misschien een stukje lastiger. Dan    moet je je verdiepen in vragen als welk materiaal wil ik eigenlijk (recycled plastic, gerecylced beton, biobased of hout), wat wil ik er mee doen na gebruik, wil ik kopen of gebruiken? Maar voor de producten die op Moederbestek.nl staan, kun je gewoon MORGEN de bestekteksten gaan gebruiken. Word je ook niet het afvalputje van Nederland! Want als iedereen om is en jij nog niet, naar wie gaan dan de niet-duurzame straatstenen?? Ik zou het wel weten!! 

John Wermink, circulair manager bij Falco Straatmeubilair 

“We zien dat circulariteit steeds meer de aandacht trekt van gemeenten en overheden. Dat moet ook wel, want over vijf jaar moeten we de gezamenlijke doelstelling van 50 procent minder broeikasgas uitstoten halen. De circulaire economie stelt ons in staat om grondstoffen opnieuw te gebruiken en de afvalberg te verminderen en dat draagt enorm bij aan de footprint verlaging. Bovendien kan het ook financieel aantrekkelijk zijn om straatmeubilair of fietsparkeersystemen opnieuw in te zetten. 

We weten dat gemeenten nog enorm zoekende zijn en vaak denken dat ze dit zelf moeten oplossen. Wij denken dat er maar één manier is en dat is samenwerken in de keten: hoe maak je van de lineaire keten een cirkel. Dat is doordat elke partij haar eigen propositie kiest. Dus de klant levert via de infra-aannemer of het demontagebedrijf de producten terug bij de oorspronkelijke producent. Deze producent heeft alle middelen en plannen in huis om de producten op de R-ladder in te plannen: repareren, refurbishen, remanufacturing of uiteindelijk recycling.  

Daarnaast moet de focus bij aanbestedingen verschuiven van alleen prijs naar waarde over de gehele levenscyclus van een product. Circulaire producten hebben vaak een langere doorlooptijd omdat vraag en aanbod op elkaar afgestemd moeten worden. Dit vraagt om flexibiliteit in het aanbestedingsproces. Het is belangrijk dat inkopers deze ruimte geven en circulariteit niet alleen als een bijkomstigheid zien, maar als essentieel onderdeel van elk project. 

Tijdens het Circulair Openbare Ruimte Congres hebben we positieve signalen gehoord: steeds meer inkopers stellen vragen die gericht zijn op de milieubelasting en levensduur van producten. Bij Falco kunnen we, door middel van de Milieukostenindicator (MKI), precies aantonen wat de milieu-impact is van een nieuw product en welke milieuwinst geboekt kan worden door een refurbished product in te zetten. Samenwerking in de keten en een scherpe focus op de lange termijn zijn cruciaal zijn om de duurzaamheidsdoelen te halen. Circulariteit doen we niet alleen, maar met elkaar – en daar plukken we allemaal de vruchten van.”  

Stephanie Steffers, adviseur Maatschappelijk Verantwoord Inkopen bij het Versnellingsnetwerk Circulair Inkopen 

“Met een jaarlijkse overheidsuitgave van circa 100 miljard euro - weliswaar breder dan openbare ruimte - is inkoop inderdaad een enorm sturingsmechanisme. En hoewel de urgentie van circulariteit bekend is, zien we nog niet de versnelling die nodig is om circulair inkopen als norm te stellen.    

Een van de grootste kansen ligt in het versterken van duidelijke regelgeving en initiatieven die circulair inkopen stimuleren of zelfs verplichten. Denk aan circulaire criteria structureel op nemen in aanbestedingen of het verstrekken van financiële prikkels voor circulair inkopen.   

Daarnaast is circulair inkopen niet enkel een inkoop-, maar ook een organisatievraagstuk. Door overheden, leveranciers, producenten en maatschappelijke organisaties beter met elkaar te verbinden stimuleren we innovatie en bevorderen we gedeelde verantwoordelijkheid. Opdrachtgeverschap en contractmanagement zijn dan ook van groot belang.   

Een uitdaging is dat niet iedereen dezelfde taal spreekt, want: Wat is circulair nu eigenlijk? Dit blijft een belangrijke opgave.   

Wij zien dat circulair inkopen nog niet ‘de standaard’ is. Bij de trainingen die we periodiek verzorgen, komen we nog veel starters op het gebied van circulair inkopen tegen. De voordelen én manieren van circulair inkopen zijn beschikbaar, maar voor veel organisaties blijft het in de praktijk nieuw of nog niet (vaak) toegepast. Bestaande initiatieven rondom circulaire inkoop lijken bovendien nog niet iedereen te bereiken. Het vergroten van bewustwording over de voordelen en kansen van circulair inkopen kan hierbij helpen, net als het actief stimuleren van de vraag naar circulaire producten.  

Een veelbelovende kans ligt in innovatie. Hoewel sommige circulaire alternatieven voor producten en materialen nog niet op grote schaal beschikbaar zijn, kunnen we door het stimuleren van circulaire businessmodellen, zoals as-a-service concepten, het bevorderen van hergebruik en reparatie of het ontwerpen van producten met het oog op demontage en recycling, de markt in beweging brengen. Investeringen bieden ons de mogelijkheid om circulaire alternatieven toegankelijker te maken.  

Een veel gehoord struikelblok is ‘de beschikbare tijd’ van inkopende organisaties. Dan kan het standaardiseren ervoor zorgen dat je het proces efficiënter kunt insteken. Het VCI biedt hiervoor praktische informatie. En dan de gouden tip: iets niet meer inkopen scheelt tijd, geld én grondstoffen!” 

Dit panel Circulaire Inkoop is verschenen in Straatbeeld 05/2024. Lees meer van Straatbeeld in onze digitale bibliotheek.