Smart Cities: openbare ruimte en de AVG

In eerdere blogs hebben we al eens aandacht besteed aan Business Cases voor Gemeenten en Sensoren in de openbare ruimte. Via OVLNL is - mede van mijn hand – eerder een boekje verschenen over medegebruik van de lichtmast. We staan aan de vooravond van ongekende technologische ontwikkelingen die ons leven ingrijpend zullen veranderen. Sensoren zullen overal in de openbare ruimte hun intrede doen en bijdragen aan de kwaliteit van leven. Maar zij veroorzaken een spanningsveld met de Algemene Verordening Gegevensbescherming die kaders moet gaan geven voor ook een stuk kwaliteit van leven waarvan we nu soms nut en noodzaak nog niet helemaal op waarde schatten. Laten we een poging doen om een aantal zaken die met elkaar verweven zijn te ontrafelen en te beschouwen.

Opstelplekken

We kijken eerst naar opstelplekken. Het is algemeen onderkend, dat lichtmasten -om meerdere redenen- een ideale opstelplek vormen voor sensoren. Als je in de openbare ruimte zeer veel sensoren op wil hangen, dan is het efficiënt om opstelplekken te contracteren die van één eigenaar zijn. Lichtmast en gemeente komen dan snel in beeld. Sensoren zullen in zeer grote aantallen worden verspreid en voor elke sensor een apart contract voor een opstelplek afsluiten met iedere keer een andere eigenaar is geen doen. Met één contract met de gemeente komen duizenden opstelplekken in bereik. Toch zal men niet gebonden zijn aan alleen lichtmasten. Ook gebouwen zullen vanwege hun ligging of vanwege het soort sensor gebruikt gaan worden als opstelplek. En dan zijn er publieke gebouwen en private gebouwen…

Spelers in het veld

We gaan nog een stapje verder, laten we kijken naar de spelers in het veld. Wie zijn er gebaat bij sensoren, wie hebben er een belang: hoe ziet díe wereld er uit? In de eerste plaats zullen gemeenten gebruik gaan maken van sensoren in de openbare ruimte. Zij hebben belang bij metingen die het publieke belang dienen. Denk daarbij aan meten van CO2, fijnstof, temperatuur, verkeersdrukte metingen, verkeersbegeleiding, begeleiden van publieke diensten zoals vuil-ophaal, brandweer, ambulances. De data die verkregen worden met publieke sensoren behoren tot de categorie “Big Data” die nu ook al openbaar wordt gedeeld. Daarnaast zijn er andere “gebruikers” van die openbare ruimte zoals het openbaar vervoer, toerisme, dan wel de commercie van winkelgebieden tot commerciële bedrijven met bepaalde doeleinden. Ziet u wat er ontbreekt in bovenstaande uiteenzetting? Dat op deze wijze het onbepaald is hoe de situatie beoordeeld en ingevuld moet worden. Alles is daarbij terug te voeren op de drie vragen: wie is de eigenaar van de sensoren? Wie zijn de eigenaren van de opstelplekken? En wat is het soort dienst: is het een publieke dienst die het algemeen belang dient (inclusief security) of is het een private, commerciële dienst? Je kan er als het ware een matrix voor ontwerpen om te zien hoe dit met elkaar inter-acteert.

We kunnen een paar snelle stellingen creëren die ik hier toch even wil delen met de lezer.

• 1) We hebben publieke eigenaren van sensoren en private eigenaren van sensoren
• 2) We hebben publieke opstelplekken en private opstelplekken
• 3) We hebben publieke diensten met sensoren en we hebben commerciële diensten
• 4) We hebben publieke eigenaren met wetenschappelijke onderzoek (universiteit)
• 5) We hebben private eigenaren met wetenschappelijk onderzoek (pharmaceuten)
• 6) Publieke eigenaren van sensoren kunnen deze kosteloos op publieke opstelplekken monteren omdat de eigendom in één hand is.
• 7) Publieke eigenaren van sensoren zullen tegen betaling een contract moeten sluiten met een eigenaar van een privaat opstelpunt.
• 8) Private eigenaren van sensoren zullen de opstelplekken moeten huren van de publieke eigenaren, ergo er ontstaat voor gemeenten een nieuwe en naar mijn idee ook belangrijke inkomstenbron (Zie ook mijn blog “Business modellen voor gemeenten”)
• 9) Private eigenaren van sensoren zullen huurcontracten af moeten sluiten met de eigenaren van private opstelplekken, zoals gebouwen.
• 10) Publieke diensten met sensoren zullen uit hun aard over een grote geografie verspreid worden. Vaak is het algemeen belang er mee gediend en dan moet je alles kunnen monitoren, denk aan CO2 metingen in de binnenstad.
• 11) Commerciële diensten met sensoren zullen meestal locatie- of omgevinggebonden zijn, tenzij men dit op grote schaal landelijk uit wil rollen. Het is even een aanname maar lijkt op dit moment logisch.

Ik ga in deze discussie nog even voorbij aan de vragen van eigendomsovergang als je een object aard en nagelvast verbindt met een andermans eigendom of dat het naar de verkeersopvattingen een onlosmakelijk geheel gaat vormen met het object waar het aan opgehangen wordt. Eigendomsovergang door natrekking komt hier snel binnen bereik. (Zie daarvoor ook het boekje “Medegebruik van de Lichtmast”, uitgegeven door OVLNL. )Dit betekent dat men in sommige gevallen naar de notaris moet om recht van opstal te vestigen zodat de verschillende aan elkaar gemonteerde objecten hun eigen eigenaar behouden. De kostprijs van deze exercitie hangt dan als een zwaard van Damocles boven het hoofd. Een mogelijke optie? Een Publiek-Private samenwerking aangaan waarin de onderlinge rechten en plichten goed zijn geregeld. Maar wat is de impact van de AVG? Laten we duidelijk zijn: iedereen die persoonsgegevens verwerkt valt onder de AVG.

Meet geen persoonsgegevens

Dus als sensoren temperatuur meten, zijn dat geen persoonsgegevens. Als sensoren routebegeleiding regeling voor het verkeer zonder dat daarbij personen zijn of kunnen worden geïdentificeerd, is er geen AVG van toepassing. Maar het wordt interessanter als we mensen gaan tellen of met camera’s gaan werken. Afhankelijk van wie de Verwerkingsverantwoordelijke is, koppelt de AVG er bepaalde verplichtingen aan zoals het hebben van een Functionaris voor Gegevensbescherming. Deze is voor overheden verplicht, maar ook voor bedrijven die op grote schaal gegevens verwerken die mede tot profilering kunnen leiden, is dit een verplichting. Voor een publiek-private samenwerking zal de AVG ook gewoon van toepassing zijn als men persoonsgevens verwerkt.

Het aantal sensoren in de openbare ruimte zal in het begin tientallen tot honderden stuks per gemeente bedragen maar in de toekomst zullen dat er miljoenen zijn. Dit laatste maakt meteen duidelijk dat een registratie van opstelplekken niet bij te houden is. Ik pleit eerder voor een registratieplicht van sensor-netwerk-operators met gebiedsaanduiding. Ook al vallen zij direct onder de toepassing van de AVG, niet alle AVG geregistreerden zijn immers sensor-netwerkoperators. En om dit in goede banen te leiden in relatie tot onze Privacy ontstaat hier mijns inziens een vroege verplichting voor gemeenten om te beginnen met een registratieplicht voor sensoroperators omdat ze gebruik maken van de openbare ruimte. En het is net als met het gebruik van etherfrequenties of het luchtruim: dit is aan de overheid op grond van algemeen belang. En registreren betekent betalen. Omdat het in dit blog niet mogelijk is om heel uitgebreid alle kanten volledig te belichten, kom ik kort door de bocht toch tot de conclusie dat er een wet moet komen die de exploitatie van de openbare ruimte op het gebied van (elektronische) sensoren moet regelen.

Ik maak hier een vergelijking met frequentieveilingen in de Telecomwet, de uitbating van reclame-opstelpunten op gemeentelijk grondgebied, de co-locatie perikelen in de Telecomwet (delen van opstelpunten!)etc. Niet alleen zal de uitbating van opstelpunten een nieuwe inkomstenbron voor gemeenten vormen, het is ook belangrijk op dit punt regulerend op te treden en garanties te bieden naar sensor-netwerk-operators en naar ons allemaal als persoons-betrokkenen in verband met onze privacy. Lang leve de bewustwording van onze privacy met de komst van de nieuwe AVG ! De discussie staat pas in de kinderschoenen.