Het onderschatte potentieel van schoolpleinen

De gemeente is doorgaans wel verantwoordelijk voor de bouw van het schoolgebouw, maar het schoolplein is daar geen integraal onderdeel van. Op dit moment ligt die opgave op de schouders van de school, maar de gemeente kan een cruciale rol spelen in het proces van het herinrichten. “De gemeente heeft ervaring met herinrichting, beheer en onderhoud van sport en speelplekken maar ook zaken zoals stedenbouwkundige inpassing, duurzaamheid, onderwijshuisvesting en veiligheid”, begint Vlasveld te vertellen. “Echter, de vindbaarheid van deze kennis en de samenwerking tussen diverse afdelingen en de scholen verloopt niet altijd even soepel.”

Esther Vlasveld benadrukt het belang van samenwerking tussen verschillende betrokkenen: “Als gemeente en school samen optrekken, kunnen we veel bereiken. Schoolpleinen kunnen niet alleen een veilige en gezonde speelomgeving bieden voor kinderen, maar ook bijdragen aan de gezondheid van de buurt als geheel.” Ze wijst op de voordelen van multifunctionele schoolpleinen die ook door buurtbewoners gebruikt kunnen worden. “De inrichting van een schoolplein moet allereerst afgestemd zijn op de behoeften van de kinderen, maar kan ook een ontmoetingsplek zijn voor volwassenen. Dit bevordert de sociale cohesie en verbetert de leefbaarheid in de wijk.”

Esther Vlasveld tijdens haar presentatie over dit onderwerp op het Duurzame Gezonde Scholen Congres, dat plaatsvond op 13 november 2024 in Omnisport Apeldoorn. ©Ewald Geerdink

Rol van de gemeente

Een belangrijke schakel voor het benutten van deze kansen is het creëren van een centraal aanspreekpunt bij de gemeente voor schoolpleinen. Vlasveld legt uit: “Door scholen te ondersteunen bij het vinden van de juiste contactpersonen, bijvoorbeeld voor subsidies of technische ondersteuning. Dit zou de druk op scholen verminderen en zorgen voor een efficiënter proces. Het gezamenlijke belang van een gezond, multifunctioneel schoolplein kan nu nog verloren gaan door een gebrek aan duidelijk algemeen beleid. Daarmee blijven kansen voor een gezonde leefomgeving liggen.”

Daarnaast zou de gemeente volgens Vlasveld een rol kunnen spelen in het stimuleren van de samenwerking tussen scholen en lokale organisaties. “Denk aan samenwerking met buurthuizen, sportverenigingen, of jeugdwerkers die in de buurt actief zijn. Door de schoolpleinen niet alleen voor leerlingen, maar ook voor buurtbewoners open te stellen, kan de school bijdragen aan het sociale weefsel van de wijk. 

Groot obstakel 

Een van de grootste obstakels voor scholen bij het realiseren van een multifunctioneel schoolplein is de ingewikkeldheid van subsidies en financiering. “Er zijn verschillende fondsen en subsidies beschikbaar voor het vergroenen van schoolpleinen, het verbeteren van sportfaciliteiten en het bevorderen van biodiversiteit”, legt Vlasveld uit. “Maar de aanvraagprocedures verschillen per subsidie en vaak moet een school voldoen aan een lange lijst van voorwaarden voor steeds kleiner wordende bedragen. Dit maakt het voor scholen lastig om de benodigde financiële middelen bij elkaar te krijgen.”

In plaats van meerdere kleine subsidiepotjes met verschillende voorwaarden, zou een centraal fonds of een gezamenlijke subsidieaanpak veel effectiever zijn voor de scholen, denkt Vlasveld. “Zo’n integrale subsidie voor de aanleg en organisatie van een gezond schoolplein geeft de school de ruimte om een goede afweging te maken gebaseerd op de behoeften, dat kan een volledig groen schoolplein zijn of juist een sportinterventie met passende programmering.”

De rol van de buurt

De buurt kan niet alleen profiteren van een gezonde en groene speelplek, maar kan ook een actieve rol krijgen bij de herinrichting en in het dagelijks beheer. “Door omwonenden in een vroeg stadium te betrekken, sluit de plek meer aan op de behoefte van de buurt, wat het gevoel van eigenaarschap vergroot en de kans op vandalisme verkleind. Door het schoolplein open te stellen voor de buurt, wordt het plein vaker gebruikt worden en is er meer sociale controle.”

De druk op het plein en het onderhoud nemen echter ook toe bij meer gebruikers.  Bewoners en lokale organisaties kunnen bijdragen aan het dagelijks beheer van het plein. “Denk aan een buurtbewoner die bereid is een deel van het groen te verzorgen, of aan lokale sportverenigingen die hun faciliteiten kunnen uitbreiden door gebruik te maken van de sportvelden op het schoolplein”, somt Vlasveld op. “Voor een actieve rol te geven aan de buurt, wordt het schoolplein echt een gemeenschapsplein waar iedereen baat bij heeft.”

Daarnaast kan de buurt ook een rol spelen in het ontwikkelen van activiteiten die aansluiten bij andere de behoeften van buurtbewoners. “Zo kan een groepje sporters gebruik maken van het plein in de avonduren en kunnen kinderen met elkaar afspreken op een voor hen bekende en daarmee prettige plek in het weekend. Dit vergroot niet alleen de sociale cohesie, maar zorgt er ook voor dat het plein niet alleen op schooldagen wordt gebruikt, maar ook in het weekend en ’s avonds.”

Een schoolplein dat uitnodigt tot sport, spel en natuurbeleving biedt kinderen de ruimte om zich op meerdere vlakken te ontwikkelen

Sociale en mentale ontwikkeling

Naast de fysieke voordelen van schoolpleinen, zoals ruimte voor beweging en sport, kunnen ze ook bijdragen aan de sociale en mentale ontwikkeling van kinderen. Vlasveld: “Door schoolpleinen zo in te richten dat kinderen verschillende soorten activiteiten kunnen ondernemen - zoals sport, creatief spel en natuurbeleving - ontstaat er ruimte voor kinderen om zich op meerdere vlakken te ontwikkelen.

Voor sommige kinderen is het bijvoorbeeld belangrijk om motorisch uitgedaagd te worden door beweeginterventies, waarbij kinderen niet alleen competitie ervaren, maar ook beter leren samenwerken en afspraken maken. Dit helpt niet alleen bij de fysieke ontwikkeling, maar ook bij het verbeteren van sociale vaardigheden. Andere kinderen profiteren juist van een groen schoolplein, waar ze kunnen spelen in een rustige omgeving en zich terugtrekken wanneer dat nodig is. Zo’n omgeving is ook gunstig voor hun mentale gezondheid.”

Kinderen en ouders betrekken

Het is daarom belangrijk dat scholen bij het ontwerp van het schoolplein rekening houden met de specifieke behoeften van hun leerlingen en ze bijtijds in het ontwerpproces te betrekken. “De kinderen hebben vaak heel specifieke ideeën over wat ze leuk vinden. Daarnaast is het belangrijk om ze uit te dagen om verder te denken dan de traditionele voetbalvelden en glijbanen. Door ze te inspireren met voorbeelden van andere schoolpleinen of door ze kennis te laten maken met verschillende soorten speeltuinen, kan hun visie breder worden.”

Ook ouders spelen een belangrijke rol. Vaak hebben ouders niet het besef van de voordelen van bijvoorbeeld het spelen in de modder of van kleine risico’s nemen in een speelomgeving. “Door ouders te informeren over de positieve effecten van dergelijke speelelementen, kan het draagvlak voor bijvoorbeeld een natuurschoolplein worden vergroot”, stelt Vlasveld. “In gesprekken met ouders kan de school het belang van een gezonde balans tussen risico en spel uitleggen, zodat zij begrijpen hoe spelen kan bijdragen aan de ontwikkeling van bijvoorbeeld de motorische vaardigheden van hun kind en het belang hiervan voor de lange termijn. Een gezonde motoriek draagt namelijk bij aan het ontwikkelen van een gezonde actieve leefstijl.”

De transformatie van schoolpleinen naar multifunctionele, duurzame en gezonde ruimtes is volgens Vlasveld een gezamenlijke verantwoordelijkheid van scholen, schoolbesturen, gemeenten en buurtbewoners. “Het is in het belang van alle betrokkenen om van schoolpleinen een plek te maken waar iedereen van kan profiteren”, vat Vlasveld haar betoog samen.