Er zit muziek in het circulaire materialendepot van Haarlemmermeer

Hoe gaan we duurzamer om met materialen die vrijkomen bij het (her)inrichten van de openbare ruimte? Die vraag speelde al langer door het hoofd van Jos Ruigrok, adviseur duurzaamheid GWW bij de gemeente Haarlemmermeer. “Ik zag in mij vorige werk bij een ingenieursbureau dat opdrachtgevers de spullen bij een herinrichting vaak weggooiden. Dat kwam eigenlijk puur omdat er geen opslagmogelijkheid was.” 

Dat moest anno 2022 anders, duurzamer. Ook omdat veel van het afgevoerde materiaal, zoals onder andere straatmeubilair, lichtmasten, gebakken klinkers en betonstraatstenen, nog niet aan het eind van de technische levensduur was. Ruigrok start een werkgroep op om de mogelijkheden te onderzoeken en focust zich in eerste instantie op betonstraatstenen. “Dat is bulkmateriaal waarvan de komende jaren heel veel vrijkomt, omdat de jaren 60-wijken van Haarlemmermeer op de schop gaan. Tot voor kort zag men geen meerwaarde in het oude materiaal, terwijl het nog heel, schoon en veilig is.”  

Voordelen in beeld brengen 

Ruigrok en zijn werkgroep denken na over hoe ze dit hergebruik gestalte kunnen geven. “Dan ga je eerst denken aan een markplaats, maar die heeft als beperking dat als project B het materiaal nodig heeft en project A als leverancier vertraging oploopt, B zijn spullen niet krijgt. En in het geval van betonstraatstenen geldt ook nog dat je die niet zomaar van A naar B kunt transporteren. Dan heb je daar een berg liggen die je arbo-technisch niet met de hand mag verwerken. Zeker bij grote partijen moet je dus altijd een tussendepot hebben, ook bij een marktplaats.” 

Het vereist wel enig voorwerk om de interne organisatie aan boord te krijgen, vertelt Ruigrok. “Er zijn veel dingen onderzocht. En om iedereen te overtuigen moet je partijen waarmee je samenwerkt betrekken. Daar gaat behoorlijk veel tijd in zitten. Maar het voordeel is dat er iemand van Beheer & Onderhoud in de werkgroep zit en dat is de interne opdrachtgever van veel projecten. Als je die gelijk al meeneemt, dan is de kans van slagen veel groter.” 

Akkoord op een circulair depot 

De voornaamste motivatie voor de circulaire aanpak komt voort uit het besparen op milieu- en economische kosten: in het geval hergebruikte betonstraatstenen is de CO2-footprint enorm en de economische winst zit hem in de gestegen kosten van de nieuwe materialen, zo becijfert de werkgroep: de primaire grondstoffen raken steeds verder uitgeput. “Als je de CO2-winst kunt aantonen en daarbovenop ook de economische voordelen, kun je er eigenlijk al niet meer omheen.” En hoogwaardig hergebruik sluit bovendien prima aan op het ‘ontwerp programma circulaire economie 2020-2025’, schrijft Ruigrok in het advies.  

De werkgroep krijgt daarom een akkoord op de start van een pilot met een circulaire materialenhub om betonmaterialen zoveel mogelijk te hergebruiken. Sinds begin 2023 worden de betonstraatstenen die vrijkomen bij herinrichtingsprojecten in de openbare ruimte van Haarlemmermeer daarom niet meer afgevoerd naar de breker. De gemeente heeft - centraal in de Haarlemmermeer - bij de firma Vrijbloed in Nieuw Vennep een opslagterrein van circa 1200 vierkante meter gehuurd. “Het voordeel is dat Vrijbloed een transporteur is en geen aannemer. Je hebt dus niet risico van dubbele petten.” 

In het depot neemt het personeel van Vrijbloed de stenen in en maakt ze schoon, selecteert en sorteert ze en stapelt ze met een palletteermachine: zodat ze bij bestratingen machinaal kunnen worden gelegd. Vrijbloed zet hiervoor onder andere mensen in met een achterstand op de arbeidsmarkt.  

Om het administratief goed te regelen, stelt de werkgroep afspraken op. Bij de bron, het herinrichtingsproject, wordt vooraf onderzoek gedaan naar technische en milieutechnische kwaliteit van de vrijkomende materialen. Als hier een positief advies op komt, wordt de aannemer contractueel verplicht het materiaal af te voeren naar Vrijbloed. De kosten, van afvoer tot en met klaarleggen voor hergebruik, komen voor rekening van het ‘project van herkomst’. In het nieuwe bestemmingsproject worden de kosten van het transport vanaf Vrijbloed opgenomen. 

Eerste ervaringen zeer positief 

Na de eerste maanden zijn alle betrokkenen enthousiast over de pilot: 361 pallets met in totaal 160.000 betonstraatstenen kregen een tweede leven. Ook 2.500 betonbanden, 3.000 dunne en 7.700 dikke betontegels werden opnieuw in Haarlemmermeer ingezet. Dit levert omgerekend een CO2-besparing op van 162.560 kg CO2, wat overeenkomt met 812.800 gereden autokilometers. 

Op het financiële vlak is de pilot in oktober al kostenneutraal. Het vooraf berekende voordeel van hergebruikte betonstraatstenen van 4,31 euro per vierkante meter is nog niet gehaald, omdat de ingeschatte hoeveelheid van 10.000 vierkante meter niet is bereikt. Als ook de straatbakstenen, betonbanden en -tegels worden meegerekend, is het resultaat al positief. “Terwijl we nog in het pilotjaar zitten, waarin je nog aan het opstarten bent en overal nog moet laten weten dat we een depot hebben. Zodra het hergebruik verder wordt opgeschaald komend jaar, gaan de baten verder omhoog”, daarvan is Ruigrok overtuigd.  

Goed voorbeeld doet goed volgen 

Wie verder kijkt dan de eerste cijfers, ziet meer voordelen. Vrijbloed is een leerbedrijf is dat ook mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt de kans biedt in de samenleving te participeren. In het depot verrichten zij zeer nuttig werk. “En bij Vrijbloed zitten een paar jonge jongens, die intrinsiek duurzaam gemotiveerd zijn. Dat is een mooie partij om aan boord te hebben.” 

Niet alleen de gemeente en Vrijbloed zijn enthousiast, de gemeente verwacht dat van het depot een positieve impuls voor de circulaire economie uitgaat: goed voorbeeld doet goed volgen. Met nieuwsgierige andere gemeenten en bedrijven is al kennis gedeeld en er komen spontane aanvragen van aannemers om een project te faciliteren. “Zo probeer je elkaar te helpen. Ik weet bijvoorbeeld zeker dat ook andere gemeenten in de omgeving van Vrijbloed gebruik kunnen maken. Die hebben meer terreinen. Vroeger lag daar een grote berg puin bestemd voor de breker en je ziet die berg steeds kleiner worden. Het vrijgekomen terrein wordt meer en meer ingericht om spullen te bewaren.” 

Toekomstplannen 

Om het hergebruik op gang te krijgen, schrijft de gemeente Haarlemmermeer bij projecten waar het zelf opdrachtgever is, in afstemming met projectleiders en assetmanagers, de ‘Vrijbloed-straatstenen’ voor. Ook bij nieuwbouwprojecten liggen voldoende kansen bij parkeerplaatsen en minder in het zicht liggende locaties, zo is de verwachting. Belangrijk is dat gemeenten in hun bestek hergebruik toestaan, stelt Ruigrok. “Als je dat niet doet en je gaat voor nieuw, ontstaat er geen handel. Dan gaat een aannemer het bijvoorbeeld ook niet bewaren.” 

Om het project verder te doen slagen, is het van belang om hergebruik bij ontwerpers te stimuleren en hen inzicht te geven in het beschikbare materiaal. Ook moeten de inwoners, die mogelijk vanuit esthetisch oogpunt hun bedenkingen kunnen hebben bij hergebruikte stenen, via goede communicatie over de voordelen worden geïnformeerd. 

Ruigrok kijkt ook al weer verder om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen. “Je moet zorgen dat je altijd de match kunt blijven maken en niet bij wijze van spreken ten onder gaat aan je eigen succes.” Hij kijkt daarbij onder andere naar innovatie: om sommige stenen, die kwalitatief nog goed genoeg zijn, maar vanwege de mindere uitstraling veelal in parkeerplaatsen worden hergebruikt. “We zijn aan het onderzoeken om daar het bovenlaagje van af te slijpen, wat enerzijds wat extra energie kost, maar waar we wel de laatste sceptici mee kunnen overtuigen.”