Living Lab Scheveningen: Van slimme lichtmasten tot zelfrijdende afvalrobots

Living Lab Scheveningen is ontstaan omdat de gemeente Den Haag wilde onderzoeken welke digitale innovaties en vraagstukken er in de toekomst relevant zijn. Dan gaat het niet alleen om de technologie, maar ook waar je tegenaan loopt als gemeente op het gebied van regelgeving en privacy. “Om verschillende digitale toepassingen te testen, heeft de gemeente besloten om van Scheveningen een leergebied te maken”, vertelt Tijn Kuyper, Accountmanager Digitale Innovatie / Smart Cities bij de gemeente Den Haag. “De gemeente kiest voor de boulevard van Scheveningen omdat dit een klein gebied is. Hier wonen, werken en genieten mensen van hun vrije tijd. Er is strand en natuur, maar ook een haven en bedrijven. Het is een geschikte omgeving om te testen. Doel van het Living Lab is de omgeving prettiger te maken.”

Daarnaast heeft de gemeente het programma De Kust Gezond ontwikkeld. Met dit plan wordt de kustlijn en het aangrenzende gebied verbeterd en aantrekkelijker gemaakt. Kuyper: “Door De Kust Gezond ging de grond al open op de boulevard. Daarbij hebben we slim gebruik gemaakt door dit te combineren met de aanleg van ondergrondse infrastructuur. De infrastructuur kon zo gekoppeld worden aan voorzieningen bovengronds zoals lichtmasten en kiosken, zonder extra kosten of overlast voor bewoners.”
 

Thema’s 

Wat in 2017 aan de tekentafel begon, is inmiddels uitgegroeid tot een volwaardig leergebied met verschillende pilots. Voor veel testen zijn kabels onder de grond nodig, bijvoorbeeld voor elektriciteit en internet. De gemeente legt deze kabels aan. Dat gebeurt zo veel mogelijk op plekken waar al gewerkt wordt. Zo ontstaat er zo min mogelijk overlast. “We zijn in september 2020 begonnen met de eerste pilot”, vertelt Kuyper. “We richten ons op veel verschillende thema’s. Zo draaien er pilots over bereikbaarheid, handhaving, energietransitie en biodiversiteit. De eerste proef was met name gericht op zwerfafval.” Zo reed er op het strand een robot die sigarettenpeuken kon herkennen en oprapen. Daarnaast zette de gemeente Den Haag een rijdende vuilnisbak in op de boulevard. Beide innovaties waren gericht op het vergroten van bewustwording rondom zwerfafval. 
 
In de beginperiode van het Living Lab waren het terugdringen van de geluidsoverlast en het in kaart brengen van de drukte op de boulevard belangrijke speerpunten. “We ontvangen jaarlijks 14 miljoen mensen in Scheveningen. Door geluidssensoren en slimme camera’s kunnen we verschillende dingen in kaart brengen. De sensoren meten niet alleen het aantal decibellen op de boulevard, maar kunnen ook bepalen om welk type geluid het gaat. Denk bijvoorbeeld aan muziekgeluiden, spelende kinderen of het geluid van vrachtwagens. Dit gebeurt met behulp van spectogrammen, zo worden er dus geen persoonsgegevens verzameld. De slimme camera’s tellen hoeveel mensen er aanwezig zijn op de boulevard. Zo hebben we naast oren ook ogen op de boulevard. We hebben bewust gekozen voor deze sensoren en camera’s, omdat we geen persoonsgegevens willen verzamelen. De beelden worden automatisch omgezet naar aantallen. We zien in onze dashboards dus geen mensen in beeld, maar getallen. Zo hebben we de juiste informatie om efficiënter te kunnen handhaven”, aldus Kuyper.  

Slimme verlichting 

In 2022 gaat de gemeente Den Haag aan de slag met slimme openbare verlichting op het Zwarte Pad. “In het aangrenzende natuurgebied testen we welke kleuren licht goed zijn voor planten en dieren. We gaan onderzoeken wat de invloed is van verschillende lichtkleuren op de biodiversiteit en wat er gebeurt als je het licht voor een bepaalde periode uitzet. De Noord Boulevard, het gebied ten noorden van de Pier, heeft al slimme lichtmasten en dit breiden we uit naar andere plekken in Scheveningen. De lichtmasten zijn ondergronds aangesloten op de infrastructuur. In de slimme masten kunnen wij objecten en technieken integreren, denk bijvoorbeeld aan camera’s en sensoren. Zo maken we gebruik van een veilige infrastructuur en hoef je niet voor iedere sensor of camera een nieuwe mast plaatsen. Met de slimme masten is het technischmogelijk om te werken met verschillende dimprofielen. Hier kan in de toekomst gebruik van worden gemaakt”, aldus Kuyper. 

Gebiedsontwikkeling 

De gemeente Den Haag gebruikt gebiedsontwikkeling om te kijken welke vraagstukken er aangepakt kunnen worden met digitale toepassingen. “Digitale infra ondergronds zorgt ervoor dat je digitale toepassingen bovengronds eenvoudig kunt aansluiten. Je moet niet kijken naar houtje-touwtje oplossingen, maar meer denken vanuit een breder perspectief. Bij het aanleggen van nieuwe woonwijken of bij de herinrichting van bestaande gebieden moeten digitale toepassingen meteen worden meegenomen.”  

 
Kuyper roept andere gemeenten op om aan de slag te gaan met smart city. “Doe dat weloverwogen. Zo hebben wij goed onderzocht welke taken we uit handen kunnen geven en welke we zelf in beheer houden. Wij hebben uiteindelijk besloten om alles in eigen beheer te houden. Zo hebben we overzicht op alle werkzaamheden. Als je het over laat aan de marktpartijen, weet je bijvoorbeeld nooit helemaal zeker welke data er verzameld wordt en hoe de privacy is gewaarborgd. Je moet als gemeente ook kunnen doorontwikkelen, dat is makkelijker als je alles in eigen beheer hebt.” Kuyper heeft nog een aantal valkuilen voor gemeenten die aan de slag gaan met het thema smart city. “Beheerprocessen blijft mensenwerk en mensen vinden veranderingen soms best lastig. Daarnaast is het toepassen van wet- en regelgeving soms ook een valkuil. Vanuit de Europese Unie zijn duidelijke regels opgesteld, maar het blijft soms een uitdaging. Een camera voor verschillende doeleinden gebruiken kan technisch gezien, maar qua regelgeving loop je tegen belemmeringen op”, aldus Kuyper. 

Participatie 

Participatie is een belangrijk thema voor het Living Lab Scheveningen. “We willen dat beslissingen worden genomen in samenspraak met inwoners en andere stakeholders. We vinden het van belang om te weten wat er speelt in de samenleving en welke digitale toepassingen draagvlak hebben onder de inwoners. Het is belangrijk om goed te communiceren met de verschillende stakeholders. Daarom hebben we samen met bewoners de Innovatietafel op Scheveningen opgericht. Daarmee bereik je niet alle bewoners, maar je krijgt wel een beeld van wat er speelt en je hebt ook een kritisch klankbord. Daarnaast organiseren we verschillende evenementen, zoals Smart@Sea, om verschillende stakeholders met elkaar in dialoog te laten gaan. Ook maken we gebruik van artikelen in lokale media en op online platformen.” 

Koploper 

Kuyper weet wel waarom Living Lab Scheveningen in november in de prijzen viel tijdens het Smart City Expo World Congres. “Living Lab Scheveningen combineert gebied, gebruik en techniek. Innovaties kunnen eenvoudig worden uitgerold door de juiste infrastructuur. Daarnaast is het belangrijk dat we samenwerken met bewoners, daar is een jury vaak wel gevoelig voor. Ook de grootschaligheid van het gebied, het is niet zomaar één straat, werkt in ons voordeel.” Ook verantwoordelijk wethouder Saskia Bruines is blij met de award. “Wat een ontzettend mooie erkenning voor het Living Lab Scheveningen. Deze prijs benadrukt hoe innovatief in Den Haag gewerkt wordt aan een veilige, duurzame en leefbare stad. We laten zien dat we als Den Haag internationaal koploper zijn als het gaat om digitale vernieuwing met hulp van nieuwe technologie.” 

Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 1/2022, thema slimme openbare ruimte. Download hier het magazine.