Circulair onderhoud stoepen? Neem net als Alkmaar meer duurzame ambities mee

Tekst: Mark Bos 

Hij somt het meteen op aan het begin van het gesprek: circulariteit, klimaatadaptatie, biodiversiteit, energietransitie. Met het vervangen van een strook stoeptegels kun je voor je verschillende maatschappelijke opgaven een slag slaan, wil Deckers maar zeggen. Deckers is assetmanager en senior beheerder wegen, straten en pleinen bij Stadswerk 072, dat in opdracht van de gemeente Alkmaar het beleid, beheer en het onderhoud van de openbare ruimte uitvoert. Het geplande onderhoud aan het trottoir aan de Alkmaarse Kompasweg bood een mooie gelegenheid voor een circulaire en natuurinclusieve pilot. Vanuit de agenda Duurzaam Alkmaar, waarin de gemeente zijn duurzame en circulaire ambities vormgeeft, was hiervoor geld beschikbaar.  

Circulaire beschermlaag voor oude tegels 

“Het meest duurzaam is niets doen wat niet nodig is natuurlijk”, vertelt Deckers. “Maar dat was hier niet aan de orde. Om minder nieuwe grondstoffen in te hoeven zetten, hebben we de oude tegels uit het trottoir gehaald en ze schoongemaakt. Vervolgens kregen de tegels een nieuwe beschermlaag. Daar werd geen fossiele olie voor gebruikt: de biologische beschermlaag bestaat uit rest- en afvalstromen van natuurlijke materialen.” 

Door de oude tegels te hergebruiken, bespaart Alkmaar op energie- en materiaalgebruik. Na de operatie is de verwachting dat de tegels nog twee onderhoudsrondes van in totaal zestig jaar mee kunnen.  

"Qua onderhoud is grijs goedkoper dan groen. Maar groen levert wel meer op. Bovendien heeft Alkmaar heeft de European Green City Award gewonnen, het liefst verwijderen we onnodige verharding voor groen."

Meerdere kansen benutten 

Om te voorkomen dat Alkmaar qua duurzaamheid niet alleen een circulaire slag slaat, maar ook andere kansen benut, zoekt Deckers de integrale afstemming met zijn collega’s. Het is de standaard werkwijze bij Stadswerk 072 en de gemeente: “Ook om de overlast te beperken. Je wilt niet drie keer achterelkaar die stoep opengooien omdat andere afdelingen ook nog een actie op de planning hebben staan. Het gaat om gemeenschapsgeld, dat moeten we zo goed mogelijk beheren.”  

Deckers benadrukt dat hij daarbij vooral vanuit zijn beheerportefeuille rekent. En qua onderhoud is grijs goedkoper dan groen. “Maar groen levert wel meer op. Met groen heb je geen kolken nodig, geen riool, het water zakt in de bodem en verdampt weer. We houden het water langer vast daar waar het valt. Het zorgt voor verkoeling, bomen houden water vast, je bevordert de biodiversiteit, mensen worden er blij van, minder snel ziek ook. Het is een oplossing voor heel veel dingen. De bomen meer groeiruimte te geven, scheelt wortelopdruk en schade aan de tegels en dus ook onderhouds- en bijbehorende emissiekosten. Alkmaar heeft de European Green City Award gewonnen, het liefst verwijderen we onnodige verharding voor groen.”

Natuurinclusieve invulling 

Met onder andere collega’s van Verkeer bepaalt Deckers waar verharding kan wijken voor groen, zonder dat daarbij de veiligheid, toegankelijkheid en bereikbaarheid in het geding komt. Vervolgens krijgen de stoepen hun natuurinclusieve invulling: bomen krijgen meer groeiruimte en voor verdere vergroening worden Urban Meadow-wilde bloemenmatten ingezet. Dit nieuwe product is te vergelijken met graszoden: de mat is ingezaaid met een mengsel van meerderjarige bloemen. Dit mengsel heeft al een groeiseizoen achter de rug en vormt daardoor een ideale oplossing om snel en makkelijk openbaar groen te planten. “Je hebt dan meteen al een beeldbeleving en het trekt gelijk insecten aan”, verklaar Deckers de keus voor de matten.  

Het aanvullende groen versterkt de CO2-opname, vergroot de biodiversiteit en brengt meer natuur in de leefomgeving van de bewoners. Het levert de Kompasweg in één klap vijftig procent meer groen op. De gewipte tegels worden vervolgens elders in de stad ingezet, bij voorkeur binnen een zo kort mogelijke afstand en met zo weinig mogelijk opslagkosten. Waar nodig wordt de samenwerking met een buurgemeente of een aannemer gezocht. 

Om bij te dragen aan de energietransitie voeren de stratenmakers hun werkzaamheden aan de Kompasweg zoveel mogelijk uit met elektrisch materieel. Naast de lagere uitstoot levert dat minder geluids- en stankoverlast voor de omwonenden op en houdt het de lucht schoner. 

Kosten voor de baat 

Hoewel Alkmaar allerlei winst boekt door de integrale duurzame aanpak, was het extra budget voor Deckers welkom en nodig. “Het vervangen van tegels voor nieuwe is nog altijd goedkoper dan de circulaire methode die we hebben toegepast. En dan met name het reinigen en het terugleggen. Maar als je de klimaatschade meeneemt, is nieuw veel duurder.” 

Hij legt een rekensommetje voor: als hij op een traditionele manier het trottoir vernieuwd had, dus met nieuwe tegels en niet-elektrisch materieel, was de CO2 belasting 41 kilogram per vierkante meter geweest. Door nieuw materiaal elektrisch te leggen haal je dat al omlaag naar 26 kg per m2; met hergebruikt materiaal en elektrisch materieel is dat getal negentien. Aan de Kompasweg werd op deze manier niet alleen de levensduur met dertig jaar verlengd, maar in plaats van twaalf ton slechts vijf ton CO2 uitgestoten; Deckers bespaart zo meer dan vijftig procent aan CO2 en schept ruimte voor vijftig procent extra groen.  

“Gek genoeg kijken we daar momenteel als overheid nog niet naar. Ik heb een beleidsplan waarin ik afgerekend word op de onderhoudsstaat van de wegen en het geld dat ik daarvoor inzet om dat op een bepaald niveau te onderhouden. Ik word nog niet afgerekend op CO2 of de emissies die ik uitstoot met die manieren van onderhoud.” Om vanuit pilots als die aan de Kompasweg op te schalen is dat wel nodig, denkt Deckers.  

"We hebben echt laten zien hoeveel CO2-emissie we hebben bespaard. Alle kansen zijn integraal afgestemd en benut."

Innovatie en kennisdeling 

Het is de eerste pilot met een Alkmaarse stoep, er zullen er meer volgen. “Als je vaker dit soort dingen gaat doen, bouw je kennis op. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor andere tegels bij nieuwe projecten. Nu heeft hier alleen de bovenkant van de tegel een schuine rand, als je dat ook aan de onderkant maakt, kan die nog langer mee.”  

Dingen op een circulaire en duurzame manier doen, leidt tot andere innovaties en ontwikkelingen, denkt hij. “Andere keuzes qua materiaal en materieel. Laad op de bouwplaats je elektrisch gereedschap op met wind- en zonne-energie. We hebben het hier bij Stadswerk072 met zonnestroom opgeladen, dat is natuurlijk hartstikke mooi.” 

Naast innovatie is kennisdeling een belangrijke pijler om duurzamere stappen te kunnen zetten. Zo ontdekte Deckers via LinkedIn de techniek om de tegels de biobased coating bij het circulair onderhoud te geven. “Via collega’s van Amsterdam die een soortgelijk project hadden gedaan, kwam ik in contact met aannemer Gebr. Van der Veekens en vervolgens met het AMS Institute. Die kunnen binnen een consortium met onder andere TU Delft, de WUR en gemeenten weer gebruik maken van een groeifonds van het ministerie van Binnenlandse Zaken: daarmee kun je kennis ontwikkelen en pilots uitvoeren op het gebied van duurzaamheid. Met de aannemer hebben we, op basis van de beschikbare kennis van het AMS Institute, bijvoorbeeld de CO2-berekeningen in het project uitgevoerd.“ 

Deckers kijkt met trots terug op de pilot. “We hebben echt laten zien hoeveel CO2-emissie we hebben bespaard. Alle kansen zijn integraal afgestemd en benut. En we gaan dit via de agenda Duurzaam Alkmaar verder opschalen. Ik ben blij dat ik dit pilotproject nog hebben kunnen doen binnen Stadswerk072. Deze kennis en ervaring neem ik mee naar mijn volgende uitdaging bij buurgemeente Dijk en Waard.” 

Bekijk ook de video:

Op zoek naar meer circulaire inspiratie? Kom in juni 2024 naar het Circulaire Openbare Ruimte Congres in Leiden.