Samen sneller slimmer

Wat is smart lighting? 

We spraken met de organisatoren Rianne Valkenburg (TU/e Light House) en Robert Tissing (Luminext) en deelnemer Arne Mans (gemeente Tilburg) om de lessen van het project op een rij te zetten. Met eerst nog de vraag wat smart lighting nu eigenlijk is. Rianne Valkenburg: “Wat iedereen onder smart lighting verstaat, bleek flink te verschillen. Van connected lighting om slim te beheren en te kunnen dimmen tot het realiseren van maatschappelijke doelen als gezondheid, bewegen, luchtkwaliteit of mobiliteit door met intelligente scenario’s te zorgen voor het juiste licht op het juiste moment op de juiste plaats. Vooral de aandacht van de gemeente voor verlichting, en daarmee vaak de beschikbare hoeveelheid, tijd geld en kennis, lijkt van invloed te zijn op de manier waarop smart lighting wordt ingezet en georganiseerd.” 

Het project zelf

Het project 'Kennisdelen Smart Lighting' is gestart vanuit OVLNL met als doel om een platform voor kennisdeling te zijn, om als deelnemende gemeente samen verder te komen met de dagelijkse praktijk als uitgangspunt. Rianne Valkenburg: “Na een gezamenlijke kick off heeft dat geleid tot acht bijeenkomsten, waarbij vijf verschillende onderwerpen zijn behandeld. Tijdens deze bijna volle dagen, voorbereid door telkens twee andere gemeenten, is veel kennis gedeeld, elkaars werkwijzen bekeken en samen naar oplossingen gezocht. Vaak met gastoptredens van externe partijen die tijdens de sessies hun kennis en visie inbrachten. In een open en vertrouwde sfeer werden ervaringen en problemen besproken.”  

De tien lessen

1. Slimme verlichting is geen oplossing voor alles 
Connected lighting brengt nieuwe uitdagingen met zich mee. Het systeem is niet feilloos: foutmeldingen zijn niet altijd duidelijk en geven niet altijd het probleem precies aan. Al wordt dit de laatste jaren wel steeds beter. Het is belangrijk om te leren hoe je het systeem leest en foutmeldingen analyseert. Dit helpt bij het bepalen wie het probleem moet oplossen: de aannemer, de netwerkbeheerder, of is het een fout in het systeem? Als gemeente moet je wel de regie houden over storingen om onnodige kosten te vermijden, dus moet je leren om het systeem te lezen en foutmeldingen te analyseren. Dit geldt ook voor de aannemer. De gemeente Rotterdam heeft samen met haar aannemer CityTec al heel veel processen in protocollen uitgewerkt, waar ook ander gemeenten van kunnen leren. 

2. Beheer verandert drastisch 
Het beheer van openbare verlichting is complexer geworden. Het hele systeem is veranderd, zowel je eigen taken als die van de aannemer. Een storing verhelpen is niet meer het vervangen van een lampje, er zit een heel systeem achter. Daarmee is ook het contact (en contract) met de aannemer veranderd. Hoewel we de afgelopen jaren al veel hebben geleerd, is er nog steeds veel meer kennis - zowel bij de aannemer als bij de beheerder - nodig om alles goed te beheren. Naast slimme verlichting worden er steeds meer nieuwe IT-systemen ingevoerd, waardoor het inschakelen van specialistische kennis van processen en systemen steeds belangrijker wordt. De rol van de OVL-beheerder verandert dus ook en vraagt om meer specifieke opleidingen. Er is ook meer samenwerking nodig met andere afdelingen om hun kennis tijdig in te schakelen. 

3. Smart lighting is (niet) duurder 
Smart lighting vergt extra assets, die geld kosten. De meerkosten moeten verantwoord kunnen worden, dus is het belangrijk om te overwegen waar het zinvol en financieel haalbaar is. De baten, bijvoorbeeld op energiebesparing, zijn soms moeilijk in geld uit te drukken en komen niet altijd direct terug bij Beheer. Naast energiebesparing zijn er nog meer voordelen te noemen. De intelligentie levert bijvoorbeeld belangrijke inzichten in het beheerproces op waarmee de investeringen op termijn terugverdiend kunnen worden. Zo zijn in Rotterdam alle werkzaamheden die de aannemer buiten doet, via het scherm te controleren. Ook is het veel duidelijker geworden welke storingen bij de netbeheerder vandaan komen. Hierdoor kunnen de kosten veel beter gecontroleerd en verdeeld worden en verdient het systeem zichzelf terug. Smart lighting lijkt dus misschien duurder maar is dat niet per se. 

4. Gemeenten verschillen onderling 
Beheer van openbare verlichting is niet overal op dezelfde manier in de gemeentelijke organisatie georganiseerd. De grootte van de beheerafdeling hangt ook sterk af van de grootte van de gemeente en hoe de aandacht voor openbare ruimte is ingebed. Dit heeft natuurlijk invloed op de inrichting en uitrol van het beheersysteem, de aansturing van aannemers, en het bijhouden van data. 

5. Cybersecurity is niet alleen jouw probleem 
Cybersecurity is een nieuw en complex onderwerp. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de beveiliging, maar NIS2 uitrollen kun je niet alleen. Experts, zoals in de gemeente Amsterdam, helpen bij het inrichten van deze processen en het risicomanagement. Dit hoeft niet iedere beheerder zelf opnieuw uit te vinden. Ook de AVG speelt hierbij een rol. Wat als er een datalek is en er bij het beveiligingsincident persoonsgegevens verloren zijn gegaan en onrechtmatige verwerking redelijkerwijs niet uit te sluiten is? Er is dan een meldplicht. Al deze processen moeten ook geborgd worden in contracten met leveranciers en aannemers. 

6. Smart city use cases zijn nog in ontwikkeling 
Er zijn nog veel experimenten en er is lef nodig om te bepalen wat nuttig is. Living Lab Scheveningen probeert veel use cases uit en onderzoekt het nut van het toepassen van slimheid in de openbare ruimte en in combinatie met verlichting. In het uitproberen lopen we tegen zaken aan die we vooraf nog niet kunnen bedenken, dus experimenteren is nodig. Het delen van ervaringen met uitgevoerde projecten of specifieke toepassingen kan hierbij een toegevoegde waarde zijn. Het helpt om experimenten niet te groot te maken en klein te beginnen, maar wel direct de schaalbaarheid mee te nemen. De trigger om een use case te kiezen kan komen van raadsvragen of data uit andere bronnen. 

7. Data geeft inzicht 
Data kan inzicht geven in het ritme van een wijk, wat per wijk sterk kan verschillen. In de gemeente Tilburg is dit ritme in kaart gebracht door data van VRI’s rond de wijk te analyseren. Dit is heel verhelderend. Zo lijkt een zondagavond bijvoorbeeld meer op een doordeweekse dag dan op een weekenddag. Het spitsmoment verschilt ook sterk per type woonwijk. Door deze inzichten is het mogelijk om met connected lighting de verlichting veel beter aan te passen aan de behoefte. Daarbij bleek dat er veel verder gedimd kan worden dan vooraf was bedacht. 

In Tilburg worden VRI's geanalyseerd

8. Standaardisatie van data helpt 
Gestandaardiseerde data maakt het mogelijk om verschillende toepassingen te ontwikkelen en nieuwe data gemakkelijk te gebruiken. Er is heel veel data intussen beschikbaar, soms openbare data, soms vanuit andere domeinen. Door standaardisatie is het mogelijk om data vanuit de verlichting ter beschikking te stellen aan andere terreinen en data van andere terreinen te betrekken in het verlichtingsbeleid. Samenwerking met bijvoorbeeld mobiliteit kan helpen bij het inrichten van fietsnetwerken. Zo zijn er nog talloze voorbeelden te bedenken. 

9. Samen zoeken en experimenteren met smart lighting 
We zijn nog steeds aan het experimenteren met smart lighting. Het zal nog enkele jaren duren voordat alles is uitgekristalliseerd. Daarom is samenwerking zo essentieel, zowel binnen gemeenten als met externe partijen. Samen dingen uitproberen, samen ontdekken, niet ieder voor zich, maar leren van en met elkaar. Dat wordt essentieel de komende jaren. 

10. Samen is leuker 
Ons werk is complexer geworden, maar ook veel leuker. Het gaat nu veel verder dan alleen maar beheren van assets. In kleine gemeenten gaat het heel anders dan in grote gemeenten zoals Rotterdam, Amsterdam en Den Haag. Ook de bemensing is natuurlijk anders. Juist daarom is het zo fijn om ervaringen en kennis uit te wisselen, alleen met gemeenten samen en in een kleine groep, zodat we echt bij elkaar in de keuken kunnen kijken en elkaar kunnen helpen. De grotere gemeenten nemen daarin ook echt een voortrekkersrol. De tijd die we investeren in samen doen verdient zich zo dubbel terug. 

Tevredenheid bij gemeenten 

Zowel koplopers als minder ervaren gemeenten waren tevreden over het project. De een misschien meer vanwege de toetsing van de reeds uitgezette koers, de ander meer vanwege het ophalen van ervaringen van anderen. Ook Tissing is blij met de open houding van de grote gemeenten en de bereidheid om actief hun kennis te delen. En met de actieve rol die kleinere gemeenten hadden in de sessies om de voor hun specifieke vragen scherp te krijgen. “We hebben werkelijk over alles kunnen praten en dat maakte de sessies uiterst waardevol.“ 

De deelnemers zijn graag bereid om hun eigen kennis en ervaring met je te delen:  

Arne Mans (Tilburg), Peter Wijnands (Rotterdam), Eduard Kniknie (ABG Gemeenten), Geurt Dijkstra (Utrecht), Bert van Esch (Tilburg), Bas Hooijer (Amsterdam), Lex Geervliet (Breda), Jeroen de Jong (Almere), Gerald van Meijgaarden (Nijmegen), Wim Kreike (Amsterdam), Simon van Zeist (Almere), Peter van Marle (Hengelo), Alfred Groote (Helmond), René Oomkes (Den Haag), Dave Wagenaar (Den Haag). Wil je met een van de deelnemers in contact komen en heb je geen contactgegevens? Stuur even een berichtje naar OVLNL (info@ovlnl.nl).