Beheervakgebied heeft jongeren veel te bieden

Tekst: Peter Bekkering 

Pim Buijs is adviseur managementteam beheer openbare ruimte bij de gemeente Utrecht. Hij deed eerst de bachelor Landschapsarchitectuur en Ruimtelijke Planning bij Wageningen University & Research. Daarna deed hij een master Ruimtelijke Planning waarbij hij de mogelijkheid kreeg om een vak van Managing Public Space te doen. “Dat is de leerstoelgroep die beheer een wetenschappelijke basis wil geven en daarvoor vakken geeft aan studenten en professionals.”  

Impact op leefomgeving 

Na deze eerste kennismaking met beheer was Buijs aanvankelijk nog niet enthousiast. Dat veranderde toen hij zijn afstudeeronderzoek ging doen. “Ik wilde breed naar beheer gaan kijken en vond integrale vraagstukken interessant. Ik ging me bezighouden met hoe de gemeenten Rotterdam en Leiden bij wijkherontwikkelingen integraal werken. Bij die ontwikkelingen moet je vaak wat vervangen, heb je een verduurzamingopgave en is er sociale problematiek.”  

Het was een eyeopener. “Ik begreep daarna wat er komt kijken bij beheer en waarom beheer zo’n belangrijke rol speelt in de stedelijke ontwikkeling en de transformatie van de openbare ruimte. De openbare ruimte sprak me altijd al aan, omdat je daarmee impact kunt maken op de leefomgeving van de mens.”  

Na zijn afstuderen kon hij bij de gemeente Utrecht aan de slag bij de afdeling beheer openbare ruimte. Eerst als trainee en inmiddels is hij in vaste dienst. Het bevalt goed. “Het leuke is dat je enerzijds met praktische operationele zaken op de korte termijn bezig bent en anderzijds strategisch ontzettend ver vooruit kijkt. Bovendien heb je direct impact op de leefomgeving.  Daarbij is de vervangingsopgave vaak een motor voor verandering in de stad. Beheer goed meenemen in ontwikkeling is zo belangrijk. Je kunt namelijk de allermooiste plannen maken, maar als je het vervolgens niet kunt beheren heb je er helemaal niets aan. Verder spreekt het me aan dat je als beheerder werkt aan de maatschappelijke opgaven zoals duurzaamheid (door andere materialen te kiezen),  biodiversiteit (door een andere vorm van groenbeheer), klimaatadaptatie (vaak vanuit de rioleringsopgave) en de energietransitie (door de ondergrond te ordenen).” 

Werk steeds complexer 

Daarvoor zijn wel mensen nodig en daar wringt de schoen. “Vanuit mijn traineeship heb ik meegewerkt aan een G4-team (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) waarbij we op zoek gingen naar jong talent, de next beheerder. Dat is van belang, want het werk wordt steeds complexer. Daarom heb je niet alleen meer mensen nodig, maar ook mensen met andere competenties. Daarnaast hebben we met dat team ook gekeken naar het personeelsbestand van beheerorganisaties bij de G4. Daaruit kwam naar voren dat 25 tot 35 procent van de medewerkers 55-plus is. Dat betekent dat binnen twaalf jaar een kwart tot een derde van je personeelsbestand - 2.000 mensen in de G4 - met pensioen gaat. Landelijk heb je het dan, uitgaand van 160.000 beheerders, over zo’n 40.000 mensen. Nu wordt op het moment dat een beheerder met pensioen gaat, een senior ingevlogen om het gat op te vangen, maar je moet ook aan de onderkant bij de jongeren werven en ervoor zorgen dat je die op tijd opleidt en laat doorstromen. Dan zorg je bovendien voor kennisoverdracht, want anders ben je die kennis op den duur kwijt.” 

Maatschappelijke opgaven in openbare ruimte 

Volgens Buijs zijn de kerntaken van de beheerder niet veranderd: “We blijven van ‘schoon, heel en veilig’. De openbare ruimte moet functioneel op orde zijn. Daarin hebben we een zorgplicht. Wat er is bijgekomen is dat er steeds meer maatschappelijke opgaven zoals energietransitie en klimaatadaptatie, biodiversiteit en netcongestie in de openbare ruimte gaan landen. Omdat Nederland al zo vol is gebouwd, moet dat bovendien grotendeels in de bestaande openbare ruimte gebeuren. Verder werken we steeds meer integraal, dus dat betekent meer afstemming. En je hebt natuurlijk de digitalisering en de participatiesamenleving. Al die zaken bij elkaar maken het werk van de beheerder complexer. Alleen een specialistische opleiding in de civiele techniek volstaat niet meer, er zijn ook andere vaardigheden nodig.”  

Vier types, maar geen schaap met vijf poten 

Ook bij de ‘next beheerder’ blijft de techniek belangrijk. “We hebben nog altijd goede vakmensen nodig. Wat nu daarnaast echt nodig is, is dat iemand in staat is om over zijn grenzen heen te kijken. De next beheerder moet kunnen verbinden en afstemmen en niet alleen zijn taak doen. Bovendien moet de next beheerder nadenken over wat de impact van zijn werk is op de omgeving. Data en digitalisering speelt daarbij ook een rol, want die helpen ons om ons areaal beter te beheren. Verder zoeken we mensen die durven te pionieren, mensen met een innovatief en proactief vermogen, die buiten hun grenzen durven te treden.” Buijs benadrukt dat er niet gezocht wordt naar iemand die alle kwaliteiten in zich verenigt. “Dan ga je zoeken naar het schaap met de vijf poten. We willen jong talent aantrekken met uiteenlopende competenties om zo de skills van de bestaande beheerder uit te breiden.” 

Buijs en Oosterhoff (werkzaam bij de gemeente Rotterdam) hebben een indeling gemaakt naar aanleiding van vier ontwikkelingen die ze in het vakgebied zien: de doorontwikkeling van je assetmanagement, gebiedsgericht beheer, waardegestuurd beheer en het integraal stedelijk programmeren.  

“Bij het eerste spelen data een belangrijke rol. Dus zoek je datagedreven beheerders die weten hoe ze data kunnen vertalen en die digitale middelen kunnen gebruiken om het areaal beter te beheren.  Bij het tweede spelen het sociale aspect en maatschappelijke participatie een rol en zoek je sociale beheerders. Mensen die omgevingsbewust zijn, weten wat er bij bewoners speelt en die vanuit de kleine lokale schaal kunnen opereren. Bij het derde kijk je naast geld en risico’s, ook naar waarden zoals bijvoorbeeld duurzaamheid en circulariteit en toegankelijkheid. Zulke pionierende beheerders moeten breder kunnen kijken dan alleen naar harde cijfers en ook kunnen kijken naar de maatschappelijke waarden die ze kunnen toevoegen. Bij het vierde tenslotte gaat het om het goed processen kunnen organiseren en bewaken en om het afstemmen met en aansturen van mensen. Daarbij horen de organiserende beheerders.” 

Waarom zijn nieuwe beheerders lastig te vinden? 

Dat het nu lastig is om nieuwe beheerders te vinden, heeft volgens Buijs verschillende oorzaken. “Allereerst de vergrijzing. Ik stipte het al aan: de beheersector is een erg vergrijsde sector. Daarnaast blijkt uit onderzoek van A&O Fonds dat ruimtelijke ordening, milieu, bouw en civiele techniek sectoren zijn waar vacatures het moeilijkste zijn te vervullen. Beheer valt daar precies midden in.”  

Ook de werkdruk is een belangrijke oorzaak. Buijs wijst op een vicieuze cirkel: “Door hoge werkdruk is er geen tijd om iemand te begeleiden. Daardoor is er nauwelijks nieuwe instroom of zijn mensen snel weer weg. Door die beperkte instroom is er niemand om naar te delegeren en daardoor blijft de werkdruk hoog. Vervolgens wordt er duur ingehuurd. De kennis die je dan inhuurt, vliegt echter na een tijdje weer weg. Het is een pleister op een open wond.” Een derde oorzaak is volgens Buijs de onbekendheid van het vakgebied. “Ook tijdens mijn opleiding planologie werd er nooit stilgestaan bij wat je moest doen als het plan eenmaal was gerealiseerd. Dat is vreemd, want van planvorming tot realisatie duurt vaak maximaal tien jaar, terwijl de beheerfase 100 jaar en langer kan zijn.” 

Enquête 

In 2023 hield Managing Public Space in Wageningen een enquête onder studenten landschapsarchitectuur, ruimtelijke planning, geo-informatie en milieukunde. “Daar kwam naar voren dat velen niet wisten wat een beheerder deed of ze dachten – plat gezegd – dat zijn mensen die schoffelen. Anderen wisten het wel, maar het vakgebied trok ze niet aan.”  

Het hangt er volgens Buijs mee samen dat een beheerder vaak een negatief zelfbeeld heeft. “Een beheerder vindt zijn vak niet sexy. Hij doet zijn werk en maakt zichzelf klein. Om dat te kantelen moet je goed framen wat beheer is en wat het vak interessant maakt. Het sluit ook aan bij de waarden van mijn generatie – (Buijs is zelf 25 – red.). Mijn generatie wil impact maken, werken aan maatschappelijke opgaven en vindt het belangrijk om vooruit te kijken en te denken aan de lange termijn. In mijn beeld is beheer daar de ideale plek voor.” 

Het probleem is volgens Buijs daarom niet het imago, maar het feit dat beheer zichzelf niet verkoopt. “We staan nergens. Terwijl ons vakgebied een schat is, die ontdekt moet worden.” Om dat te bewerkstelligen, hebben de beheerafdelingen van de G4 de handen ineengeslagen. Daarbij is wel het streven dat het uiteindelijk ten goede komt aan alle beheerafdelingen in Nederland. “Als G4 hebben we het voordeel van veel menskracht en middelen. Daarom kunnen we uitproberen of zaken werken en vervolgens voor de hele sector een blauwdruk maken.” 

Beheerspel ontworpen  

Uitgangspunt van de wervingscampagne is om te beginnen bij de bron. Buijs: “Contact met onderwijsinstellingen is de sleutel. In de vijf jaar van mijn studie heb ik de overheid echter amper gezien bij mijn opleiding of bij een banenmarkt. Wij  gaan daarentegen wel naar de onderwijsinstellingen en vertellen daar over beheer in verschillende vormen. Dat doen we bewust met jonge beheerders, want die zijn de potentiële next beheerders voorgegaan.” 

Ze doen dat op een interactieve manier die de doelgroep aanspreekt. “Zo hebben we een spel ontworpen waarbij je op een simpele manier ziet wat beheer openbare ruimte inhoudt. Het spel wordt gespeeld met verschillende groepen – wegbeheerder, groenbeheerder etc. – en laat op een concrete en praktische manier het belang van een integrale benadering van het hele speelveld zien. Dat beheerspel spelen we onder meer op banenmarkten. We wisselen dan ook contactgegevens uit en laten geïnteresseerde jongeren weten dat we afstudeeropdrachten hebben en dat we stageplekken kunnen aanbieden evenals trainee- en vacatureplekken.”  

Naast het beheerspel zijn er ook regelmatig kennissessies en gastcolleges: “Daarbij passen we de inhoud aan de studenten aan voor wie we spreken.” Verder wordt met instellingen overlegd hoe beheer kan worden opgenomen in het curriculum van opleidingen.  

Uitzetten vacatures voor next beheerder 

Een tweede stap is het uitzetten van next beheerder-vacatures. “Daarbij zeggen we niet meer: dit is het hokje van het profiel en daar duwen we zoveel mogelijk mensen in. In plaats daarvan zeggen we: dit is ons vakgebied, dit zijn de uitdagingen en dit zijn de mogelijke rollen. Daarbij vragen wij welke competenties mensen hebben en kijken we vervolgens hoe we die competenties kunnen inzetten.” 

Buijs ziet dat de aanpak aanslaat bij docenten en studenten. “We hebben inmiddels al de nodige enthousiaste reacties gehad en ook aanmeldingen. Zo zijn er in totaal bijna 100 reacties geweest op de Next Beheer Vacatures van de G4. We merken dat het werkt als je op de juiste manier spreekt over ons vakgebied. Daarom vind ik het belangrijk dat de samenwerking met onderwijsinstellingen een structureel en langjarig karakter krijgt. Alleen op die manier zorgen we voor genoeg beheerders in de toekomst”  

Buijs heeft een duidelijke boodschap voor alle beheerders van gemeenten die op zoek zijn naar nieuwe collega’s: “Wees zichtbaar en vertel het oprechte verhaal vanuit je passie en je vakmanschap. Want dat spreekt mensen aan. Ga naar buiten en ga de bühne op! Het is eigenlijk net als bij daten: als je nooit op date gaat blijf je eeuwig vrijgezel!”