Nederlandse steden niet klimaatbestendig

Bron: Trouw

Het wordt hoog tijd dat gemeenten bij de inrichting van hun steden rekening gaan houden met klimaat- verandering. Dat zegt Frans van de Ven, specialist stedelijk waterbeheer bij het kennisinstituut voor deltatechnologie Deltares en aan de TU Delft. Vorige week stonden kelders en wegen in het zuiden van het land weer even blank: steeds vaker krijgt Nederland te maken met wateroverlast en overstromingen door korte, maar hevige hoosbuien. Anderzijds nemen ook langdurige droogte- en hitteperioden toe. Met de gevolgen van die grillige, extreme weersomstandigheden wordt bij de inrichting van het stedelijk gebied nog maar mondjesmaat rekening gehouden. Gemeenten handelen volgens Van de Ven vaak nog op basis van oude kennis, waardoor hun aanpak achterhaald is.

Beste kansen in stadsvernieuwing

\"Gunstige uitzonderingen daargelaten, zoals bijvoorbeeld Rotterdam dat heel actief werkt aan het klimaatbestendig maken van de stad, hebben de meeste gemeenten er nog niet serieus over nagedacht wat klimaatverandering betekent voor hun rioolstelsel, hun wegen, kabels, leidingen, openbaar groen, waterhuishouding.\" De hoogste tijd, vindt hij, om dat wél te gaan doen. \"Bij nieuwbouw kan van meet af aan rekening worden gehouden met veranderende klimaatsinvloeden, maar het grootste probleem vormt de bestaande bouw. Het beste moment om daarin iets te doen, is bij stadsvernieuwing, weg- en rioolrenovatie. Klimaatadaptatie zou moeten worden ingepast in de hele cyclus van groot onderhoud van de stad. Als je de boel toch gaat openbreken, is mijn advies, kijk dan meteen wat je méér kunt doen om extreem weer het hoofd te kunnen bieden. Anders is je kans voor de komende vijftig jaar verkeken. En zul je misschien in de toekomst dure maatregelen moeten treffen, terwijl je stadswijken nu voor relatief weinig geld beter kunt beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering.\"

Op 4 manieren klimaatbestendig

Er zijn volgens hem vier manieren om steden meer klimaatbestendig te maken. Ten eerste door de

waterhuishouding te verbeteren

, met onder meer grachten en vijvers, bredere rioolbuizen en betere pompen. Vervolgens kun je met het maaiveld gaan spelen, door daar 'kuilen' en 'bulten' in aan te brengen. Kuilen om overtollig water in op te vangen en bulten waarop het droog blijft.
\"Denk hierbij bijvoorbeeld ook aan het verlagen van straten. Twintig jaar geleden was de afstand tussen het straatniveau en het vloerpeil van de woning vaak 30 centimeter. Tegenwoordig is dat doorgaans maar 15 centimeter. Ook is de stoeprand op veel plaatsen verdwenen uit het straatbeeld. Heel rolstoelvriendelijk, maar het gevaar van onderlopende kelders en woningen is er wel door vergroot. Leg je de straat een eindje lager, dan kan daar bij hevige regenval wel even een riviertje door stromen, maar blijft je huis tenminste droog.\"
Behalve

spelen met het maaiveld

kun je ook het

gebouw zelf anders inrichten

, vervolgt hij. Bijvoorbeeld door het hoger neer te zetten, of door op de begane grond niets waardevols te installeren en neer te zetten dat gevaar zou kunnen lopen bij hoogwater. En ten slotte is het de mens zelf, zegt Van de Ven, waarin kan worden ingegrepen. \"Mensen moeten hun

klimaat- en waterbewustzijn

versterken en ervoor zorgen beter voorbereid te zijn op mogelijke gevolgen van klimaatverandering.\"

Bodemdaling gevaar klimaatverandering

Sprekend over de schadeposten van klimaatverandering springt wateroverlast er natuurlijk uit, met het risico op ondergelopen huizen, stroomstoringen door laag gelegen schakelkasten en transformatorhuisjes en de mogelijke verspreiding van ziektekiemen door verontreinigd rioolwater dat omhoog komt.
Maar klimaatverandering heeft nog een ander gevolg, dat volgens Van de Ven in steden zeker zo sluipend en kostbaar is, en dat is bodemdaling. \"We leven in Nederland op een slappe bodem, die inzakt als er onvoldoende water in zit. Die bodemdaling gaat overigens niet overal even snel. Dat merk je wanneer je oprit of je tuin verzakt of er ineens een kuil in je terras komt. Door diezelfde slappe bodem lopen echter ook kabels, buizen en leidingen. Dat betekent dat op stedelijk niveau bodemdaling nog veel meer en kostbare gevolgen heeft: een riolering waar een kuil in komt, een weg of tramrails die hier en daar inzakt en weer moet worden opgehoogd.\"
Bodemdaling stelt dus zowel particulieren als overheden voor kosten om hun 'tuintjes' op te hogen. Dat vinden we ook normaal in Nederland. Maar een deel van deze bodemdaling, zegt Van de Ven, wordt veroorzaakt door toenemende langdurige droogteperioden, die weer het gevolg zijn van klimaatverandering. \"Dat bodemdaling verband houdt met droogte is voor veel mensen onbekend. Het is inderdaad zo, dat wij ook zelf bodemdaling veroorzaken, door kunstmatig de grondwaterstand omlaag te brengen. Maar grondwaterstandverlaging als gevolg van droogte hebben we niet in de hand. Grond die uitdroogt, zakt net als een spons in. Gaat het regenen, dan zuigt de bodem zich wel weer vol water, maar komt ze, anders dan een spons, niet meer omhoog. Zo zakt de grond bij extreme droogte steeds een stukje verder in. Maatregelen om dit te voorkomen zijn bijvoorbeeld het infiltreren van regenwater in de grond zodat het grondwaterpeil hoog blijft of het plaatsen van ondergrondse 'bierkratjes' waar het regenwater instroomt dat van hieruit weer in de grond kan zijgen.\"

Hittestress in stedelijke gebieden

Een bijzonder probleem dat met klimaatverandering gepaard gaat, is hittestress. Als het langdurig droog en heet is, vallen er, statistisch bewezen, altijd extra doden in de steden. In Frankrijk eiste een hittegolf in 2003 zoveel levens dat er noodplannen werden opgesteld om onder meer de koeling en vochtvoorziening in bejaardenhuizen te verbeteren. Sindsdien is er ook in Nederland meer aandacht voor dat bejaarden voldoende drinken en niet uitdrogen.
Hittestress wordt volgens Van de Ven deels veroorzaakt doordat een stad eigenlijk een hitte-eiland is. \"Een stad met veel beton houdt de zonnestraling vast en wil niet afkoelen. Asfalt, beton, wegen en gebouwen bevatten immers geen water dat kan verdampen. De stad kan onvoldoende 'zweten'. Bij het klimaatbestendig maken van steden moet daarom ook worden gedacht aan voldoende blauw en groen voor verdamping en verkoeling.\" Water in een stad werkt verkoelend en parken zijn bekende koelte-eilanden in de stad. \"Maar dan moeten die bomen en planten wel genoeg water hebben\", waarschuwt de stedelijk waterexpert. \"Want met weinig water kan een boom of plant nog wel overleven, maar geeft hij geen verkoeling meer omdat hij onvoldoende water bevat om te verdampen.\"
Behalve aan grachten, waterpleinen, vijvers, parken, plantsoenen en groene straten in de woonwijken denkt Van de Ven hierbij ook aan bijvoorbeeld groene daken en gevels. Zolang er regenwater in een groen dak zit, verdampt het. De huidige groene daken in Nederland zijn volgens hem meestal te dun om lang water te kunnen vasthouden. \"Die groene dakbedekking zou een veel dikkere spons kunnen zijn, die er langer over doet om te verdampen en dus ook langer het huis koel kan houden.\"

Win-win oplossingen

Veel van de maatregelen die hij voorstelt, en die lang niet allemaal veel geld hoeven te kosten, leveren een win-winsituatie op, zegt hij. \"Bomen in een straat bieden verkoeling, bovendien leveren woningen in een groene straat meer geld op dan in een betonstraat. Een waterplein kan water opvangen bij hevige regenval, biedt verkoeling als het erg heet is en is decoratief. Voor een groen dak geldt hetzelfde . En met water dat je opvangt in een regentank kun je je tuin besproeien of je toilet spoelen.\"
Bij het aanpakken van de complexe problemen van klimaatadaptatie is samenwerking tussen alle betrokken partijen cruciaal, zegt Van de Ven. \"Verkokering en verzuiling gaat hier niet werken. Gemeenten, provincies, waterschappen, architecten, water- en klimaattechnici, projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties, advies- en ingenieursbureaus: iedereen, planvormers en uitvoerders, zal met elkaar om de tafel moeten om af te spreken wie wat doet. Dat zal lastig zijn in het begin, maar wordt beter naarmate je elkaar beter begrijpt en de voordelen gaat inzien van samen optrekken.\"

Rotterdam geeft goede voorbeeld

De gemeente Rotterdam heeft op 22 augustus een enorme ondergrondse waterberging onder het Museumpark in het centrum van de stad in gebruik genomen. Het reservoir - een grote betonnen bak - kan 10 miljoen liter water opvangen, de inhoud van drie olympische zwembaden, en bevindt zich onder de parkeergarage van het park.
Het plan voor de waterberging werd bedacht door de gemeente en het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, als oplossing om wateroverlast tegen te gaan bij hevige regenval in het centrum van de stad. Bij zware buien in het verleden bleek het bestaande waterafvoersysteem grote hoeveelheden water niet aan te kunnen. Singels liepen over en kelders van huizen kwamen onder water te staan.
De nieuwe waterberging is aangesloten op het hoofdriool. Bij harde regen wordt de sluis tussen het riool en het reservoir opengezet. Het bassin stroomt dan binnen een half uur helemaal vol. Als het weer droog is, wordt het water teruggepompt naar de riolering.

Nederlandse architecten ontwerpen 'overstromingswijk' in Engeland

Als deelnemer van een internationaal team heeft het Nederlandse architectenbureau atelier PRO in de Engelse stad Norwich een woonwijk ontworpen die deels onder water kan komen te staan, zonder overlast of schade te veroorzaken. Twee rivieren omsluiten het plangebied aan de rand van Norwich. In plaats van het water te weren, zoals gebruikelijk, wordt het gebruikt om natuur te ontwikkelen en de wijk zo aantrekkelijker te maken.
Het water krijgt in sommige delen meer ruimte door de bodem te verlagen. Die grond wordt gebruikt om de delen waar de woningen komen, juist op te hogen, zodat ze beschermd zijn tegen overstromingen. Het bestaande ecosysteem - drasland (marsh) - blijft zo behouden en wordt zelfs versterkt.
De ontwerpers zien mogelijkheden voor vergelijkbare duurzame 'overstromingswijken' in Nederland.