Breda krijgt groenblauwe ader met adaptief lichtplan

De rivier de Mark loopt nu langs het centrum van Breda. De herinrichting zorgt ervoor dat het in de toekomst weer mogelijk is om via de Mark, de Nieuwe Mark en de Singel om de historische binnenstad van Breda te varen. Over een lengte van circa een kilometer loopt de Nieuwe Mark in de toekomst tussen de haven en de Vredenburchsingel. Tien jaar geleden werd de haven heropend en vervolgens werd het eerste deel van het tracé langs de Markendaalseweg aangelegd. “Het wordt uiteindelijk een bevaarbare rivier met veel groen aan weerskanten”, vertelt Harold van den Broek, landschapsarchitect van de gemeente Breda. “In het verleden lag er al een waterstroom in het centrum, maar deze is rond 1940 gedempt. Dat maken we nu ongedaan, al loopt de Nieuwe Mark straks niet helemaal precies als in de oude situatie.”

Een van de hoofddoelstellingen van de herinrichting is de natuur terug te brengen in de stad, zo vertelt Van den Broek. “We hebben vanuit de Europese Unie subsidie ontvangen om dit gedeelte van de stad natuurinclusief in te richten. We werken daarbij veel samen met universiteiten en verschillende natuurorganisaties. De ruimte tussen gevel en gevel moet natuurinclusief worden ingericht. Dat betekent een flinke vergroening voor de omgeving langs de rivier. We willen een hoge verblijfskwaliteit creëren in het gebied. Alle kades worden vergroend, we gaan langs het water nieuwe loop- en fietsroutes aanleggen en we plaatsen in totaal zeven nieuwe bruggen. Hiermee wordt de rivier een bestemming an sich. Mensen worden uitgenodigd naar het water te gaan, elkaar te ontmoeten, verkoeling te zoeken op hete dagen en te genieten van de omgeving. Het contact van de mens met de natuur wordt hiermee versterkt.”

GreenQuays

De gemeente Breda wil de muren en de kades van de Nieuwe Mark vergroenen met bomen, planten en mossen. Welke omstandigheden nodig zijn om tussen de stenen, op de kades en onder water een rijk planten- en dierenleven te creëren, dat gaan acht organisaties de komende drie jaar met elkaar onderzoeken in het project GreenQuays. Er worden verschillende proefopstellingen gemaakt om te kijken welke kademuur het meest geschikt is. “Je ziet vaak dat kades best veel beplanting hebben”, begint Van den Broek te vertellen. “Planten of boomwortels groeien dan bijvoorbeeld door scheuren in de kade. Hoe kunnen we nou kades ontwikkelen waar de natuur gewoon haar gang kan gaan zonder de constructie van de muur aan te tasten? Dat gaan we nu onderzoeken. Denk bijvoorbeeld aan de structuur van de muur, de gaten, uitsteeksels en holtes in de muren, en ook de kwalificaties van de steensoorten en de metselspecie die nodig zijn voor de gewenste natuurontwikkeling”, aldus Van den Broek.


Door middel van verschillende proefopstellingen wordt gekeken welke kademuur het meest geschikt is om de natuur terug te brengen in de stad 

In de kademuur moeten plekken komen die als broedruimte voor vogels dienen en onder water worden schuilplaatsen gecreëerd voor vissen. Onder de bruggen ontstaan leefgebieden voor de vleermuis en de boerenzwaluw. Het ecosysteem langs de kademuren wordt zo een schuil- en nestgelegenheid en levert nectar voor insecten, zo is de bedoeling. Vanaf 2021 komen over een lengte van 175 meter aan beide kanten van de rivier een aantal unieke boomvakken. Die dienen als groeiplek voor verschillende soorten bomen en struiken die de stedelijke ecologie versterken. Met de resultaten van al deze tests zullen daarna over de hele lengte van de Nieuwe Mark de kades worden vergroend. Die vergroening draagt op haar beurt bij aan de verkoeling en de hittestress in de stad.

Nieuw Stadspark

Naast een flinke vergroeningsslag langs de Nieuwe Mark, zal de rivier uiteindelijk door een nieuw aan te leggen stadspark lopen. Van den Broek: “Vanaf 2024 komt het terrein van de Seeligkazerne in handen van de gemeente. Het defensieterrein aan de zuidkant van de stad wordt uiteindelijk een stadspark waar de Nieuwe Mark doorheen loopt, met verschillende aanlegplaatsen voor boten.” Net ten noorden van het nieuw te ontwikkelen Seeligpark bevindt zich De Rooi Pannen, een scholengemeenschap met vmbo- en mbo-opleidingen op het gebied van handel & ondernemen, horeca, toerisme & recreatie, vormgeving en marketing & evenementen. “Ook zij gaan uiteindelijk meeprofiteren van de Nieuwe Mark. Door de ligging aan het water kunnen studenten bezoekers straks per boot rondleiden door de stad.”


Door de Nieuwe Mark kunnen sloepen om de historische binnenstad van Breda varen 

Lichtplan

Door het natuurinclusieve karakter van de herinrichting moest er ook een passend lichtontwerp komen voor het gebied. Filip van der Heijden vertelt over het door Lichtvormgevers ontwikkelde lichtontwerp voor het gebied. Bij omgevingsgericht lichtontwerpen staat integraal ontwerpen centraal. Alle ontwerpdisciplines, de gebruikers en alle vormen van licht worden geïnventariseerd en van daaruit volgt een integraal lichtontwerp. Dit stelt de opdrachtgever in staat om overwogen beslissingen te nemen. Het belang van bezoekers, bewoners, flora, fauna, geld en nog meer wordt afgewogen. Bij omgevingsgericht lichtontwerpen vormt het welbevinden van mens en natuur een essentieel uitgangspunt. “Het omgevingsgericht lichtontwerpen vinden ze in Breda erg belangrijk”, vertelt Van der Heijden. “De opdracht van de gemeente bestaat uit verschillende delen. Wij hebben een lichtvisie geschreven voor de flanken rond de middeleeuwse binnenstad. Aansluitend hebben we een gedetailleerd lichtontwerp uitgewerkt voor de Nieuwe Mark. Op dit moment werken we het technisch lichtontwerp uit waarna het project kan worden aanbesteed.”


Een lichtvisualisatie van het gebied

Adaptief lichtbeeld

De gemeente wil graag een adaptief lichtbeeld dat kan meebewegen met de wisselende behoefte van de dag en de seizoenen van het jaar. Van den Broek: “In sommige delen van het gebied mag er niet te veel licht zijn, omdat flora en fauna geen hinder mogen ondervinden van de aanwezige verlichting.” Van der Heijden voegt eraan toe: “We passen een lichtsysteem toe waarmee we het licht heel nauwkeurig kunnen laten schijnen op de plekken waar we licht willen. Ook werken we lichtscenario’s uit, die zijn afgestemd op de behoefte van het moment. Het licht is niet alleen afgestemd op de verschillende functies in de openbare ruimte, maar ook op de verschillende dagdelen. De hoeveelheid licht zal op de looproutes tussen bijvoorbeeld de verschillende terrassen toenemen naarmate het drukker wordt in het gebied. Gedurende de nacht neemt de drukte in de stad af. Daar waar dat kan, wordt het licht gedimd of zelfs uitgezet. Dit uitgaansgebied zorgt ’s avonds voor de nodige aantrekkingskracht van buitenaf. We mogen daarom ook verrassingselementen toevoegen, zoals het belichten van bepaalde objecten en gebouwen. De bedoeling is dat dit in samenwerking met de gebouweigenaren gebeurt.”

Voor de drie hoofdfuncties in het gebied zijn passende kleurtemperaturen bepaald, zo vertelt Van der Heijden. “Het licht van de looproutes krijgt een lichtere wittint, de terrassen hebben een meer warme huiskamerkleur en in de natuurstroken langs de lage kades van de Nieuwe Mark werken we met weinig en heel warm licht. In de nacht zorgen we dat de omgeving wordt verlicht door een zacht koel maanlicht.” Het welbevinden van de mens is in deze omgeving ook belangrijk. “We werken met wat meer en kleinere armaturen om tot meer comfort en de juiste lichtverdeling te komen. Dit is van groot belang als je natuur wilt laten gedijen in de stad. Je ziet te vaak grote masten die een heel gebied verlichten, met alle overlast van dien. Met meer gecontroleerd licht gaan we de omgeving heel secuur uitlichten. In het gebied worden masten toegepast met verschillende hoogtes. Ze zijn nooit hoger dan nodig is. Het ontwerpteam van de Nieuwe Mark heeft veel aandacht besteed aan het componeren van de masten, bomen en andere inrichtingselementen. De masten gaan daarom heel mooi op in de omgeving.”

Bouwtijd

De gemeente Breda wil in 2021 beginnen met de eerste fase van de herinrichting van de Nieuwe Mark. “We denken daar drie jaar bouwtijd voor nodig te hebben. Daarna gaan we verder met het gebied naast De Rooi Pannen. Vanaf 2025 gaan we de rivier verlengen door het Seeligpark. Het doortrekken van de rivier door het centrum is een langgekoesterde droom van de gemeente Breda. Iedereen heeft er geloof en vertrouwen in dat dit een goede zet is”, zo besluit Van den Broek.

Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 6 2020. Download hier het magazine.