Utrecht heeft ronde singel weer terug: historische structuur in ere hersteld

“Het rond maken van de singel is een project waar decennia lang aan is gewerkt”, gaat Voogt van start. “Aan het begin van deze plannen, toen er nog geen concrete invulling was maar wel duidelijk was dat er iets aan de structuur van dit stadsdeel moest veranderen, is direct al geopperd om de singel weer rond te maken en daarmee de historische structuren te versterken. Het zou hiermee mogelijk worden om het station en het oude centrum beter met elkaar te verbinden. De primaire aanleiding waarop dit plan gestart is, is omdat de inwoners het water weer terug wilden nadat de singel in de jaren 70 was gedempt. Het was een langlopend project, de singel kwam in delen weer terug. Sinds een tijdje is het hele project afgerond, iets waar te tot op de dag van vandaag trots op mogen zijn.”  

Nominaties en uitreikingen  

En die trots is zeker niet ongegrond. Zo zijn er al diverse nominaties benoemd voor dit project en heeft Okra Architecten zelfs de Green Cities Award Nederland in ontvangst mogen nemen. “Ik ben vooral trots op de verbinding die het water en het groen in culturele zin brengen, op de sociale impact van groen en blauw. Door dit project verbinden we werelden met elkaar die in eerste instantie niks met elkaar te maken hadden. De openbare ruimte is hiermee echt een plek van ontmoeting, een plek waar de samenleving bij elkaar komt.” 

Het primaire doel van het project was dus om de singel weer rond te maken, het water terug te brengen en de historische structuur weer deel uit te laten maken van de stad. Toch is er ook ruimte gekomen voor andere aspecten, zoals klimaatadaptatie, het terugbrengen van groen en het bevorderen van ruimte voor de fietser en voetganger.  

“Om met klimaatadaptatie te beginnen: we hebben in het ontwerp veel oorspronkelijke bomen laten staan”, legt Voogt uit. “Het mooie daaraan was dat veel mensen van tevoren dachten dat dit bijvoorbeeld helemaal niet mogelijk was in het nieuwe ontwerp en de nieuwe functie, dat daar te weinig ruimte voor zou zijn. Het is ook niet voor niets een gebied waar iedereen met een andere bril naar kijkt, wat het lastig maakt. Het is dan extra belangrijk om anders te denken over de functionaliteit van de openbare ruimte. Als landschapsarchitect moet je soms wat meer uitzoomen om het geheel helderder te krijgen.” 

“De meerwaarde die wij als landschapsarchitecten uiteindelijk hebben gecreëerd, is dat we een heleboel dingen níet gedaan hebben: we hebben echt gekeken wat belangrijk was en daarvoor een zuiver plan opgesteld. Het is dan mooi dat uiteindelijk inwoners en andere betrokkenen positief verbaasd zijn, dat er toch méér mogelijk is dan zij aanvankelijk dachten. Door ons vermogen om met een roze bril naar een project te kijken is het tóch gelukt om het project grotendeels te kunnen doorvoeren.” Voogt benadrukt dan ook dat het belangrijk is je bewust te zijn van de kansen. “En wees vooral secuur op de keuzes die je uiteindelijk maakt”, onderstreept hij.  

Vergroening en klimaatadaptatie  

Meer bomen geven verkoeling in de stad, we weten het allemaal. Toch was het in het ontwerp van de singel niet direct duidelijk hoe bomen in het verhaal terug zouden komen. “Desalniettemin is uiteindelijk gebleken dat klimaatadaptatie zelfs naadloos samenvalt met het herstel van de historische structuur. Bomen hebben een plek en water is weer écht onderdeel van de openbare ruimte. En dus niet alleen om naar te kijken. Het kan tevens nuttig ingezet worden als bergend vermogen van het centrum. En in droge periode kun je het water juist gebruiken”, vervolgt Voogt.  

Naast klimaatadaptatie heeft ook biodiversiteit een plek gekregen in het project. “Hoewel we geen specifieke doelsoorten hebben opgesteld in een beplantingsplan, is bepaald dat de beplanting in het gebied van het Zocherpark wel ruiger mocht zijn dan in de rest van het singelgebied. Hiermee creëer je een ander tijdsbeeld, omdat het een veel natuurlijkere inrichting heeft. Verder is vrij veel energie gestoken in de land- waterverbinding. Zo hebben we een dubbele oeverlijn ontworpen, waarbij het de eerste golfslag van de schepen vangt. Daarachter zit dan een plas-draszone waar amfibieën het water in en uit kunnen en waar een soort vooroever is gemaakt. Hier kunnen tien à twintig plantsoorten goed gedijen. Een leuk detail is dat we specifiek voor het onderwaterleven in de singel een kunstmatig rif hebben laten afzakken. Daar zie je verder niks van, maar het is vooral bedoeld als een soort paaiplaats voor vissen in de singel.” 

Integraliteit als basis van succes 

Okra Architecten kreeg de ontwerpopdracht van de gemeente vanwege de grote groep betrokkenen, met soms verschillende belangen. “Er is in eerste instantie veel dialoog gevoerd”, kijkt Voogt terug. “De basis van het succes bleek uiteindelijk de complete integraliteit met de omgeving: de geschiedenis van de plek en de componenten van sociale- en culturele duurzaamheid. Daarnaast is in het plan ruimte ontstaan voor klimaatadaptatie en de groene long van de stad. Alles komt perfect samen, maar is allemaal een onderdeel van een groter geheel. Het project bevindt zich op het snijvlak van allerlei routes tussen de oude en de nieuwe stad, centraal in het stedelijk weefsel. Het was in mijn ogen een succesvol project. Dat succes willen we ook doortrekken met de doorontwikkeling van het gebied Moreelsepark.” 

Voogt is tevreden over de rol die de gemeente speelt. “De manier waarop Utrecht zich manifesteert op het gebied van gezonde verstedelijking is bewonderenswaardig. Het is dan ook prachtig om hier als landschapsarchitect een bijdrage te mogen leveren. Wat dit project betreft kunnen we sowieso al trots zijn. Het gebied is nu leuk voor planten en dieren, maar ook zeker voor mensen. Dat we er nog maar lang van mogen genieten.” 

Rol van de gemeente 

Naast het ontwerp, dat grotendeels in handen lag van Okra Architecten, heeft de gemeente Utrecht zelf natuurlijk ook een aanzienlijke rol vervuld in dit project. Met het herinrichtingsplan van de Singel is de Singel weer rond en is de historische structuur en het water weer teruggegeven”, zegt Kees van Leeuwen, programmamanager bij de gemeente Utrecht. 

“Primair gezien betekende dit dat door het terugbrengen van de historische structuur de bestaande elementen die in de weg lagen moesten wijken, zoals bijvoorbeeld betonconstructies. Er is door het verdwijnen van de weg en wel het een en ander veranderd in de bereikbaarheid van de stad voor auto’s”, vervolgt Van Leeuwen. “Maar het terugdringen van het autoverkeer in de stad is juist iets dat heel goed in ons beleid past. Er ontstaan stadsboulevards in plaats van de traditionele twee- of driebaanswegen. Hiermee wordt het tevens meer uitnodigend om alternatief verkeer te gebruiken.” 

Ruimte voor andere uitdagingen 

Met het weer rondmaken van de singel en het terugbrengen van de oude structuur ontstond ook ruimte voor andere zaken, zoals vergroening. Paul Manten, projectmanager realisatie bij de gemeente Utrecht: “Ik denk dat een heel stuk van die zone nu groener is dan deze ooit is geweest. Als je afbeeldingen van de jaren 60 terugziet, toen de Singel er nog lag, was er wel een watertje bijvoorbeeld, maar die was zeker niet zo fraai als het water van nu. Daarnaast bestond het geheel vooral uit verharding en werd er veel prioriteit gegeven aan autoverkeer. Het stukje vergroening is bijvoorbeeld ook terug te zien in het feit dat met deze herinrichting een verlenging van het Zocherpark doorgang heeft gevonden. Hiermee hebben we als het ware een stuk park toe kunnen voegen dat er vroeger nooit is geweest in die ruimte.” 
 
Het mooie aan dit project vindt Van Leeuwen dat hiermee de historie recht is gedaan, maar dat er zeker gekeken is naar het heden en de toekomst. “En het is zeker ook een stuk leefbaarder geworden”, vult Manten aan. “De omwonenden leven nu aan een park met water, wat de leefbaarheid natuurlijk ten goede komt.” Er is daarbij gezocht naar een soort ecologische invulling, benadrukt Manten, zodat het bijdraagt aan de omgeving.  

Participatietraject 

Hoewel het project relatief succesvol is verlopen, ging er het een en ander aan vooraf. Zo moesten ook de omwonenden en andere betrokkenen geïnformeerd en bevraagd worden. Wat wilden zij? Wat vonden zij belangrijk? Dit en ander zaken kwamen uitgebreid aan bod. “Aan het begin van het project, toen alles nog bij het oude was, hebben we inwoners en andere betrokkenen uitgenodigd om eens in de buurt rond te lopen en de eerste ideeën op te halen”, vertelt van Leeuwen. “Verder wilden we zo ook mensen enthousiasmeren om deel te nemen aan een werkgroep. Met die werkgroep zijn we een aantal keer samen gekomen.” 

“Het mooie aan dit project was dat in principe iedereen dit wilde”, benadrukt Van Leeuwen. “De discussies die er waren gingen vooral over wat er concreet wel en niet mogelijk was. Toen zijn we expliciet gaan bepalen welke functies er daadwerkelijk terug moesten komen in het park. Nu het plan uiteindelijk gereed is en je in het voorjaar langs het park loopt, is wel te stellen dat er een evenwichtige afweging is gemaakt in de diverse functies en dat er voor ieder wat wils te vinden is in het park. Daar mogen we met zijn allen zeker trots op zijn.” 

Vervolgproject rond Moreelsepark 

Nu de singel weer helemaal rond is en de oude historische structuur terug is gebracht, staat er een volgend toonaangevend project te wachten. “Dit gaat om het gebied rondom het Moreelsepark, naast het station”, legt Voogt uit. “Momenteel is dit een terrein waar voornamelijk multinationals en rijksvastgoed terrein vinden. Maar het wordt vooral gebruikt als parkeerterrein. Het plan is nu om de daar gesitueerde rijksmonumenten te verduurzamen en te stimuleren dat mensen met het ov of de fiets komen. Uiteindelijk verdwijnt al het parkeren van het maaiveld. Dit maakt het mogelijk de gebouwen weer terug te brengen in de oorspronkelijke staat en is tevens een uitbreiding van de groene long van de stad.”  

De geschiedenis van de Utrechtse singel 

Vanaf 1830 werd er een park en een nieuwe haven aangelegd op de plek van de stadsmuur en -poorten. Alle stadspoorten en vrijwel de gehele verdedigingsmuur werden afgebroken om ruimte te maken voor het nieuwe stedenbouwkundige plan van Jan David Zocher. 

In 1958 leek de singel helemaal te verdwijnen door plan Feuchtinger. Om de stad voor auto’s bereikbaar te houden moest er een rondweg komen met parkeergarages. Dat betekende dat de singel zou verdwijnen. Het plan stuitte op veel weerstand van de Utrechters. 

In 1962 kwam stedenbouwkundige Kuiper met een aangepast plan. Hij stelde voor alleen de westelijke en noordwestelijke delen te dempen. In 1966 besloot de gemeenteraad over het plan en in 1968 was er een akkoord voor het weghalen van het water. Het noorden van de Catharijnesingel werd de Catharijnebaan: een stadsautoweg. Het westelijke deel van de Weerdsingel werd een parkeerterrein. Doordat minister Marga Klompé van Cultuur de singels als rijksmonument aanwees, werd de rest ervan voor de toekomst beschermd. 

Er bleef veel verzet van burgers tegen het verdwijnen van het water. Zij bleven zich ook actief inzetten om het water terug te brengen. Eind jaren 80 werden de eerste plannen gemaakt voor de verbetering van het Stationsgebied. 

De Werkgroep Utrecht Weer Omsingeld zorgde ervoor dat de gemeente in 1998 besloot een eerste stuk singel bij de Weerdsingel te herstellen waarna het herstel van het gehele gedempte stuk singel werd opgenomen in het Masterplan Stationsgebied Utrecht. 

In augustus 2001 werd door Anton Geesink en toenmalig wethouder Jan van Zanen (die later burgemeester van Utrecht werd) het korte stuk tussen de Weerdsluis en de nieuwe Monicabrug geopend. Een jaar later, rond september 2002, keerde het water terug tussen deze brug en het Paardenveld. 

In een referendum in 2002 sprak de Utrechtse bevolking zich uit voor het weer opengraven van de gedempte Weerdsingel en Catharijnesingel. 

De start van de uitvoeringswerkzaamheden in het Utrechtse Stationsgebied was met sloop muziekcentrum Vredenburg in 2007 op Vredenburg. Start bouw was later, november 2009 met start bouw De Vredenburg (pand waar nu The Sting in zit en Zara). 

Het herstel van de singel van het stuk tussen Paardenveld tot de Stadskamer startte op 22 juli 2015 en op 18 december 2015 was de opening. 

Daarna is er verder gesloopt en gegraven en op 12 september 2020 was de Utrechtse singel officieel weer rond en was het Zocherpark hersteld naar het idee van Jan David Zocher. 

Herstel 

In 2020 was de singel weer rond maar eerder gingen er al delen open. De singel is niet ‘zomaar’ gemaakt. Bij de plannen moest met heel veel dingen rekening worden gehouden. Bijvoorbeeld vaardiepte, vaarbreedte, groen, geschiedenis, fietspaden, plek voor vogels en vlinders, geld en rijbanen. En natuurlijk de wensen van de stad. 

Bron: Projectsite CU2030