Hoe Apeldoorn de eerste stappen zet op weg naar de Straat van de Toekomst

Net als veel andere gemeenten staat ook Apeldoorn voor de nodige uitdagingen in de openbare ruimte. De Apeldoornse Straat van de Toekomst moet daar een antwoord op geven. Maar hoe die straat er precies uit moet komen te zien? Dat is voor Mirjam Koevoet (senior ontwerper Openbare Ruimte) en Linda Hooijer (programmamanager Straat van de Toekomst) nog een vraagteken. “Dat is iets wat we met elkaar proberen te ontdekken”, zegt Koevoet. “Er zijn momenteel verschillende transities gaande. Om daar een oplossing voor te vinden moet de openbare ruimte op de schop. Als gemeente hebben wij een omgevingsvisie met hoge ambities. Denk aan vergroening van de stad, minder auto’s op straat, klimaatadaptatie, een uitnodigende buitenruimte en sociaal welzijn. Die ambities proberen we in te passen in de Straat van de Toekomst.” 

De ambities staan veelal in het teken van duurzaamheid. Dat groene karakter past bij Apeldoorn. De stad op de Veluwe werd enkele jaren geleden uitgeroepen tot ’European city of trees’. Dit jaar volgde het predicaat gezondste stad van het land. “Er zijn veel thema’s waar we actief mee bezig zijn”, zegt Hooijer. “In de buitenruimte zijn we al heel lang ambitieus. Dat begon twintig jaar geleden met het project De Groene Mal. We hebben daardoor veel groen, ook binnen de stad. Maar we willen de buitenruimte ook kwalitatief goed benutten. Een paar jaar geleden hebben we daarom een koers uitgezet in het project Buitenkansen, waarmee we de kwaliteit en maatschappelijke waarde van de openbare ruimte willen vergroten. Daar past het project Straat van de Toekomst ook in.” 

Voorbeeldbuurten 

Apeldoorn focust zich in de Straat van de Toekomst op woonstraten, waarbij de wijken De Maten, Kerschoten, Zevenhuizen en het dorp Loenen als voorbeeldbuurten zijn aangewezen. Die wijken en het dorp zijn bewust gekozen, omdat hier een grote stap gezet wordt in de energietransitie. Bovendien zijn verschillende onderdelen in de openbare ruimte aan vervanging toe. Apeldoorn benut het moment van de energietransitie dus ook om andere vraagstukken in de straten direct op te lossen.  

Dat doet de gemeente niet alleen. In de Straat van de Toekomst is het de bedoeling dat bewoners actief mee gaan denken over de herinrichting van hun straat, om zo ook een stuk eigenaarschap te creëren. Maar dat is een toekomstige stap. “Eerst zullen we intern de zaken anders moeten organiseren”, geeft Koevoet aan. “Gebiedsgericht werken en multidisciplinair samenwerken zijn daarbij een must. Daarom hebben we eerst ruggensteun binnen de eigen organisatie gezocht en gekeken wat onze eigen ambitie is met de Straat van de Toekomst. Samen met collega’s van verschillende afdelingen hebben we geprobeerd een niet-bestaande straat te veranderen.”  

Hooijer vult aan: “We hebben mensen uitgenodigd om op een andere manier te gaan kijken. Daarbij hebben we de hulp ingeroepen van adviesbureau Jonge Honden, dat eerder aan een soortgelijk project in Haarlem heeft gewerkt. De eerste sessie stond in het teken van dromen. Wijkbeheerders en verkeerskundigen mochten filosoferen hoe hun ideale straat eruit zou zien. Ze waren in eerste instantie misschien wat sceptisch, maar al snel gingen ze helemaal los.”  

Het leverde onder andere ideeën op over het autoluw maken van de straat, ruimte voor (veel) groen en om buiten te verblijven. In een audio-visualisatie klonken veel vogelgeluiden en een vrolijk ’goedemorgen buurvrouw’ door de straat. “De oogst van de sessies gaan we tot ons nemen. Die willen we vertalen naar de vier voorbeeldbuurten.” 

Tijdens de eerste bijeenkomsten bespraken de deelnemers hun dromen en ideaalbeelden

Instrumenten 

Bij de inrichting van de Straat van de Toekomst werkt de gemeente Apeldoorn met verschillende instrumenten. Zoals NIKA (Natuurinclusief en klimaatadaptief ontwikkelen) en SAMP, een strategisch assetmanagementplan om integraal te werken. “Dat laatste instrument hebben we ontwikkeld tijdens de City Deal Openbare Ruimte”, weet Koevoet. “Uitgangspunt bij assetmanagement is om uit te gaan van waarden en een goede balans te vinden tussen de prestaties, kosten en risico’s in het beheer van de openbare ruimte. Bijvoorbeeld dat we meer gebiedsgericht willen werken en bij vervanging in de openbare ruimte deze ook direct aanpassen naar de eisen en wensen van nu. De middelen daarvoor hebben we via het SAMP langjarig geregeld.” Daarnaast wordt het project ook als casus ingebracht in het plan Integrale Samenwerking Openbare Ruimte (ISOR), de opvolger van de City Deal. 

De lol van autoluw inzien 

Twee belangrijke drijfveren in de Straat van de Toekomst zijn het behoud en versterking van de Apeldoornse identiteit en zoals eerder aangegeven eigenaarschap. “In de ontwerpen moet die identiteit terugkomen”, zegt Koevoet. “Apeldoorn is een groene stad met veel verspreide bebouwing.” Hooijer vult aan: “We hebben niet de uitstraling van een grote stad, maar een meer dorpse cultuur. Apeldoorn heeft daardoor iets gemoedelijks.” Koevoet: “Dat geldt ook voor de mensen die hier wonen. Ze zijn bereid om fijn samen te leven.” 

Over het stuk eigenaarschap: “We willen bewoners nauw betrekken bij de Straat van de Toekomst, willen kijken of we dit samen met hen kunnen ontwikkelen”, zegt Hooijer. Een uitdaging daarbij is de auto. In de Straat van de Toekomst heeft deze een minder prominente plek. “We willen bewoners laten zien dat ze meer kunnen doen met de ruimte die een auto inneemt. In Utrecht, Zwolle en Rotterdam wordt er geëxperimenteerd met tijdelijke transformaties van woonstraten waarbij deze in weekenden bijvoorbeeld worden omgebouwd tot leefstraten. Daar stond op de ene parkeerplaats een hottub en op de andere een picknicktafel, zodat het meer uitnodigde om naar buiten te gaan. Zoiets lijkt ons ook leuk om te doen. Een ludieke actie om hier aandacht voor te vragen en mensen de lol in te laten zien van een autoluwe straat. Dergelijke acties kunnen een katalysator zijn voor dit project, waarin we straten definitief willen transformeren.” 

Uiteindelijk is het de wens van Koevoet en Hooijer dat er volop burgerparticipatie is. Inwoners van een straat moeten hun buren zoveel mogelijk meekrijgen om de straat opnieuw in te richten en toekomstbestendig te maken. “Het areaal van Apeldoorn bestaat voor tachtig procent uit woonstraten, er valt dus veel te winnen”, zegt Hooijer.  

Tijdspad 

Stapje voor stapje werkt Apeldoorn zo aan de Straat van de Toekomst. Maar wanneer er daadwerkelijk begonnen kan worden met de herinrichting van straten en wijken volgens deze werkwijze? Dat is ook voor Koevoet en Hooijer giswerk. Hooijer: “We zitten in de voorbereiding, dat kan nog maanden duren. We moeten bovendien kijken hoe we het financieel regelen. Daarin zijn we afhankelijk van de hoeveelheid straten dat zich aanmeldt. Daarnaast moeten we onderzoeken welk effect het aanpassen van straten heeft voor omliggende wegen. Het autoluw maken van een bepaalde straat moet bijvoorbeeld niet als gevolg hebben dat een andere straat overlast krijgt van auto’s die daar ineens parkeren. Wat dat betreft hebben we nog heel wat exercities te doen voordat er daadwerkelijk straten volgens deze werkwijze ingericht kunnen worden. We willen heel graag aan de slag gaan, maar het is lastig om daar een exact tijdspad aan te hangen. We gaan organisch te werk en kijken wat er op ons pad komt.”