Omgevingsgericht Lichtontwerp op Vakbeurzen Openbare Ruimte & Mobiliteit

Wat is het verschil tussen een traditioneel OVL-plan en Omgevingsgericht lichtontwerpen? 

"In feite gaan we bij een traditioneel Openbaar Verlichting (OVL)-plan altijd uit van een gestapelde opbouw van prioriteiten, die je zou kunnen vatten in de piramide van OVL (zie afbeelding). De prioriteiten zijn respectievelijk verkeersveiligheid, sociale veiligheid, beleving/sfeer en als laatste ervaring/welbevinden. Deze methode, die gebruik maakt van strikte daaraan gekoppelde regels en richtlijnen, komt voort uit de gedachte dat openbare verlichting vrijwel uitsluitend dient om je veilig van A naar B te verplaatsen.

Dat was en is ook nog steeds begrijpelijk. In de vorige eeuw en daarvoor vond de uitbreiding van de bebouwde omgeving plaats rond de oude stadskernen. Waarbij iedereen met zijn auto voor de deur van hun woning en kantoor moeten kunnen parkeren. Wonen, werken, winkelen en recreëren vonden plaats op gescheiden monofunctionele omgevingen. Een heel goed voorbeeld is ArenAPoort, waar de functies naast elkaar of boven elkaar in het gebied plaatsvinden, of een Vinex-wijk als Ommoord aan de rand van Rotterdam.

Vanaf ongeveer het jaar 2000 probeerden gemeenten illuminatie in te zetten als instrument om leegloop uit de binnenstad tegen te gaan. De architectonische schatten van steden werden in het licht gezet (City Beautification). Deze lichtlaag werd dus bovenop de bestaande openbare verlichting gestapeld. Kortom, het licht is vooral gericht op het verlichten van de rijbanen, houdt te weinig rekening met andere gebruikers en bewoners en is niet op elkaar afgestemd. 

Bij omgevingsgericht lichtontwerpen gaan we altijd uit van integraal en interdisciplinair ontwerpen. Dat je zou kunnen vatten in het diagram van OGLO (zie afbeelding). Hierbij wordt gewerkt vanuit lichtontwerpuitgangspunten waarbij de importantie voor elke ruimte opnieuw wordt afgewogen. Deze ontwerpmethodiek gaat niet uit van strikte regels en richtlijnen maar meer vanuit een zoektocht naar het vinden van lichtbeelden die optimaal aansluiten bij de ruimte waarvoor het ontwerp wordt gemaakt. Bij omgevingsgericht lichtontwerpen wordt ook rekening gehouden met verkeersveiligheid, sociale veiligheid, sfeer en welbevinden. Als we toetsten, zal een goed omgevingsgericht lichtontwerp voldoende op deze punten moeten scoren.  

Inmiddels woont al meer dan vijftig procent van de Nederlandse bevolking in de stedelijke omgeving en de afgelopen decennia hebben we gezien dat er steeds meer mensen bijkomen. Er vindt steeds meer inbreiding plaats en de bebouwde omgeving wordt drukker. De ArenAPoort wordt de komende tien jaar getransformeerd. Er komen duizenden woningen bij in deze stadswijk en alle functies worden over de hele wijk vermengd.

Wonen, werken, winkelen, verblijven en recreëren vinden steeds meer plaats in omgevingen met functiemenging. Wijken worden autoluw of zelfs autovrij. De openbare ruimte wordt drukker en we zien dat steeds meer bewoners die graag willen gebruiken als verblijfsplek. De klimaatverandering zorgt dat we daar meer en langer gebruik van kunnen maken maar we zullen ook rekening moeten houden met de toename van flora en fauna in de stad. Om te zorgen voor een gezonde leefomgeving zullen de ontwerpers dus verder moeten gaan dan alleen integraal ontwerpen."

Wat levert het op en voor wie? 

"Als de lichtontwerper alleen uitgaat van de piramide van OVL, dan zal de donkere openbare ruimte niet goed tot zijn recht komen. Het licht schijnt vrij grof de weg, het naastliggende groen en de bomen aan. Bewoners, bezoekers en fauna voelen zich hier in het donker niet welkom en beperken het buitenzijn. En dat terwijl de openbare ruimte gemiddeld ongeveer de helft van een etmaal donker is!  

Lichtontwerpers die uitgaan van het diagram van OGLO spelen in op de specifieke behoefte van de verschillende karakter-plekken, waardoor de openbare ruimte ook in het donker goed functioneert. Het stimuleert mensen om naar buiten te gaan en om langer in de openbare ruimte te verblijven. Voor elke karakterplek wordt geïnventariseerd wie de bewoners en de bezoekers zijn en waarom ze naar die plek komen. Daarom wordt de openbare ruimte een fijne leefomgeving voor mens, flora en fauna."

Waarom maak jij je er zo hard voor? 

"Toen ik in 2003 mijn eerste lichtvisie maakte voor de binnenstad van Maastricht, werd deze met enthousiasme door het Kwaliteitsteam Openbare Ruimte ontvangen. De aanpak was nieuw en zeker niet perfect. Maar het kwaliteitsteam durfde hiermee te stap te wagen omdat ze erin geloofden dat het resultaat beter zou worden. Van het plan is in zijn geheel niets uitgevoerd. Jarenlang heb ik me afgevraagd waar dat door kwam. Inmiddels is het mij duidelijk geworden dat Openbare Verlichting Nederland er nog niet aan toe was.

Twintig jaar later zitten er bij veel gemeentes nog steeds dezelfde beheerders, die zich nog steeds afvragen wat een lichtontwerper uiteindelijk zal toevoegen. Immers eindigt volgens hen het lichtontwerp toch altijd weer in een standaard lichtplan dat vaak door het gemeentelijk ingenieursbureau of de leverancier van de beheerder wordt opgesteld. En zolang de basisbehoeftes van de piramide van OVL worden ingevuld, zullen de onwetende bewoners en bezoekers niet snel klagen over de openbare verlichting. Als ervaringsdeskundige en lichtexpert weet ik dat lichtontwerpers een belangrijke bijdrage kunnen leveren bij het naar 'the next level' tillen van de openbare ruimte.

Bij OVLNL pakken we nu de kans om OGLO in de publicatie onder de aandacht te brengen. Als we mee willen gaan met de trends van stedelijke ontwikkeling, dan ontkomen we er niet meer aan om licht in de openbare ruimte vanuit een andere invalshoek te bekijken. Mijn uiteindelijke doel is dat openbare ruimtes een beter afgewogen lichtbeeld krijgen en dit zal bijdragen aan de leefbaarheid voor bewoners en bezoekers."

Welke onderwerpen komen aan bod? 

In het eerste deel van de publicatie zullen zes onderwerpen de revue passeren. Later worden daar projectanalyses en andere verdiepende onderwerpen aan toegevoegd. Op 5 en 6 oktober tijdens de gecombineerde vakbeurzen in de Jaarbeurs in Utrecht worden de hoofdstukken gepresenteerd in korte sessies van een half uur. Belangstelling voor een of meer onderwerpen? Kom dan vooral even langs. En luister, stel vragen en lever input! Het programma ziet er als volgt uit: 

• Woensdag om 10:00-10:30 uur: Inleiding omgevingsgericht 
• Woensdag om 14:30-15:00 uur: Veiligheid  
• Donderdag om 10:00-10:30 uur: Welbevinden  
• Donderdag om 13:45-14:15 uur: Participatie 
• Donderdag om 14:30-15:00 uur: Instrumentarium 

Programma onder voorbehoud, check voor uw beursbezoek de website van de beurs: www.openbareruimte.nl