Heerenveense lichtcampagne zorgt voor meer aandacht voor donkerte

Jan Bakker is specialist duurzaamheid bij de gemeente Heerenveen. Hij zegt over de lichtcampagne: “Vanaf 2008 kijken we anders naar de openbare verlichting. Sindsdien hebben we nieuw lichtbeleid opgesteld, waarbij in ons laatste lichtplan uit 2020 meer is gekeken naar donkerte in plaats van naar kunstlicht in de openbare ruimte. Eén van de aspecten die wij belangrijk vinden is verbinding te leggen met de bewoners van de gemeente Heerenveen.” Jan de Jong is al zo’n twintig jaar verantwoordelijk voor de openbare verlichting in Heerenveen en omstreken. “Op een gegeven moment ben ik mij gaan bekwamen in de techniek van de openbare verlichting”, begint hij over de achtergrond van de campagne te vertellen. “Het is gebruikelijk in Nederland om te voldoen aan richtlijnen. Dat kunstje heb ik mijzelf ook aangeleerd. Ik kon goed lichtplannen bedenken. Dan werd er een plan uitgevoerd en was ik vaak tevreden met de verlichting als ik door de betreffende wijk liep. Vervolgens kwam er geregeld een opmerking van één van de wijkmanagers over dat we te veel verlichting gebruikten. Dan was mijn antwoord altijd: ‘We voldoen op deze manier van verlichten aan de richtlijnen’.”  

Omslag 

De aanleg van de nieuwbouwwijk Skoatterwâld zorgde uiteindelijk voor een omslag in denken, zegt De Jong. “Ook toen kregen we na het aanleggen van de verlichting de opmerking dat het te veel was. We hebben toen besloten om een aantal proeven te draaien in de wijk. We schakelden eerst in een straat een derde van de verlichting uit en in een andere straat de helft. We hebben vervolgens een enquête gehouden waaruit bleek dat de straat waar de helft uitgeschakeld was als meest prettig werd ervaren. We hebben vervolgens in de hele wijk de helft van de verlichting uitgeschakeld. Tot op de dag van vandaag hebben we nog nooit een klacht ontvangen. De proef was voor ons een bevestiging dat we veel minder licht kunnen gebruiken in de openbare ruimte. De richtlijnen zijn heel mooi, maar het gaat ook om een stukje beleving. Uiteindelijk hebben we ook gekozen voor armaturen die alleen maar naar beneden schijnen en de onderlinge mastafstand wordt bepaald door ons gevoel en niet door de richtlijnen. We gaan nu de andere wijken in Heerenveen op dezelfde manier verlichten. We doen dat stapje voor stapje. Het scheelt in investeringskosten, materiaal en onderhoud en de inwoners voelen zich er ook nog prettiger bij.”  

 
Met de campagne ‘In het donker zie je meer’ wil de gemeente zorgen voor een stukje bewustwording bij de inwoners. Nu brandt er 's nachts licht langs wegen, op bedrijventerreinen, maar ook in woonwijken. De biologische ritmes van nachtdieren raken hierdoor ontregeld. Dat heeft gevolgen voor de biodiversiteit. Bakker: “Nog niet iedereen is zich bewust van te veel licht in de openbare ruimte of in en rondom het huis. We zijn op zoek naar een gezonde balans tussen kunstlicht en donkerte. De publiekscampagne draait via sociale media en posters in de gemeente. Het uiteindelijke doel is om het licht wat vaker uit te zetten. Niet alleen in de openbare ruimte, maar ook op het grondgebied van bewoners. Zo ontstaat er een gezondere balans voor mens en natuur.” De Jong merkt dat bewoners actief meedenken sinds de campagne gelanceerd is. “Zo werd ik gebeld door een inwoner die mij vertelde dat het licht op het achterpad wel weggehaald kon worden. We hebben toen onderzoek gedaan en bekeken of dat veilig was. Toen bleek dat het weghalen niet voor belemmeringen zorgde, hebben we besloten om de verlichting weg te halen. Het is mooi dat bewoners actief meedenken met de gemeente.” Bakker voegt eraan toe. “We hebben alleen maar positieve reacties ontvangen op de campagne. Niet alleen vanuit de gemeente Heerenveen, maar ook vanuit andere delen van het land. De campagne is ook een voorbeeld voor organisaties zoals de Nacht van de Nacht.”  

Besparing 

Minder licht gebruiken en het verledden zorgen voor een enorme besparing. “Als we een wijk gaan verledden zitten we op 80 tot 90 procent energiebesparing. Ik heb dit meerde malen uitgerekend, want ik geloofde het eerst niet”, vertelt De Jong. “Dat komt deels omdat we conventionele verlichting vervangen door ledverlichting, maar ook omdat we minder verlichting gebruiken. Dat levert ons jaarlijks wel honderdduizend euro aan energiebesparing op.” Bakker voegt eraan toe:  “door uit te schakelen belasten we het energienetwerk ook minder. Daarnaast is de milieubelasting ook veel lager. Het is beter voor mensen, dieren en planten. Misschien zit daar wel de grootste winst in. Nederland is één van de meest verlichtte landen ter wereld, maar licht is lang niet altijd nodig. De straatverlichting is ontstaan omdat we auto’s kregen en wegen moesten worden verlicht. Maar dat is nu veel minder van belang omdat auto’s en fietsen steeds betere verlichting hebben.”  
 

De gemeente Heerenveen heeft het doel om in 2030 alle conventionele verlichting te hebben vervangen door ledverlichting. “We steken niet alleen in op verledden, maar we schakelen dus ook uit. Daarnaast willen we op een andere manier verlichten. We zorgen voor meer sfeer in de openbare ruimte. Door hier en daar straatlantaarns weg te halen en bijvoorbeeld gebouwen of gevels te verlichten hoef je veel minder licht en dus energie te gebruiken. Maar je krijgt wel mooie sfeerverlichting in dat gebied”, aldus Bakker. De Jong komt met een mooi voorbeeld uit de praktijk. “In 2012 hebben we het horecagebied aangepakt. Daar was te veel verlichting aanwezig. We hebben het gebied opnieuw ingericht en de monumentale panden die in het gebied staan worden nu mooi uitgelicht. Daarnaast hebben we functionele verlichting aangebracht in de vorm van hangverlichting tussen de gevels. Als het donker wordt maken we alleen gebruik van de sfeerverlichting en als de terrassen en kroegen sluiten gaat de functionele verlichting branden. De combinatie sfeer- en functionele verlichting zorgt voor de juiste balans van verlichten”, besluit De Jong.