Exclusief interview: Licht op Aanvraag in woonwijk Tilburg

In het project ‘Licht op Aanvraag’ test de gemeente Tilburg als allereerste in Europa dynamische openbare LED-verlichting in een woongebied. In de avond van 19 januari werd het systeem officieel geopend. Straatbeeld hield een exclusief, uitgebreid interview met Jos van Groenewoud, verantwoordelijk ingenieur werkzaam bij het Ingenieursbureau Tilburg.

Opening Licht op Aanvraag

Eerder werd dynamische verlichting al toegepast langs bijvoorbeeld fietspaden in buitengebieden, maar nog niet eerder in een woonwijk. Deze toepassing vergde dan ook specifiek maatwerk dat tot stand kwam in een samenwerking tussen de gemeente Tilburg, Philips Lighting en de bewoners van de Tobias Assenlaan. In de avond van 19 januari werd de openbare verlichtingsinstallatie officieel geopend met presentaties van Jos van Groenwoud, Frank van der Vloed (General Manager Philips Lighting Benelux), wethouder Roel Lauwerier en Rob Boeree van Agentschap NL. Straatbeeld hield een exclusief, uitgebreid interview met Jos van Groenewoud, verantwoordelijk ingenieur werkzaam bij het Ingenieursbureau Tilburg.

Dimtechnieken

Vanaf ongeveer het jaar 2000 ging er op het maatschappelijk gevoelige terrein van de energiebesparing in Tilburg duidelijk een andere wind waaien. Volgens een nieuw beleid voor de komende jaren worden elk jaar tussen de 1500 en 2000 lichtmasten en armaturen vervangen door dimbare exemplaren. Het doel is om binnen afziende tijd alle 40.000 lichtpunten in de stad ’s nachts te dimmen. Deze dimtechniek, waarmee het lichtniveau op gezette tijden wordt verlaagd, heeft al een verrassende uitwerking op het totale energieverbruik in de stad gehad. Ondanks de flinke areaaluitbreidingen die sindsdien in de stad werden doorgevoerd en ondanks dat er ’s nachts (vergeleken met voorheen) steeds meer licht aan blijft, is het energieverbruik in de openbare verlichting anno 2010 vrijwel hetzelfde gebleven als 2000.

LED-verlichting

Naast het inzetten van dimtechniek om het energieverbruik in de openbare verlichting terug te dringen, is de gemeente Tilburg in het jaar 2009 bovendien van start gegaan met het op grote schaal toepassen van LED-verlichting in de openbare ruimte. Dit gebeurde in samenwerking met lokale partner en openbare verlichtingspecialist Philips. Van der Vloed: “Vorig jaar heeft Tilburg al een gigantische stap in de juiste richting gedaan door in 2500 lichtmasten over te schakelen op LED.” Het effect van die maatregel was meteen al meetbaar: in dat jaar nam het energieverbruik al af met 3 procent. Jos van Groenewoud: “Elk jaar opnieuw kan de gemeente Tilburg door de toepassing van LED’s steeds weer 3 procent op het energieverbruik bezuinigen. Dat betekent dat we in het jaar 2015 qua reductie op het energieverbruik op minus 20 procent zitten ten opzichte van het jaar 2008. Nu al is 8 procent van alle lichtpunten in Tilburg uitgerust met LED.”

Nieuw materieel voor pilot in twee woonwijken

De gemeente heeft alle initiatieven tot nu een toe een vervolg gegeven in de deelgemeente Berkel-Enschot: twee kleine woonwijken die qua bebouwing, stratenpatroon en groen vrijwel identiek zijn. In beide deelwijken zijn alle oude lichtmasten verwijderd en vervangen door meer en beter verspreide, CO2 neutrale lichtmasten van Sapa Poles. De gemeente selecteerde verder het Philips armatuur type City Spirit Cone, een model met 22 LED’s onder een spiegel met een totaal verbruik van 25W. In dergelijke woonstraten zouden normaal 36W PLL lampen worden toegepast. Dat alleen al betekent een reductie van ongeveer 30 procent. Van Groenewoud legt de keuze uit voor meer masten en het City Spirit armatuur: “Dimmen hoeft geen problemen op te leveren voor de beeldkwaliteit en comfort van bewoners, mits de lichtspreiding en egaliteit goed is. Want juist grote verschillen in licht en donker zorgen voor onrust in het totale lichtbeeld. Vandaar de keus voor meer lichtpunten en een armatuur met een spiegel. Deze blokkeert lichtvervuiling naar boven, waar geen licht nodig is, en zorgt juist voor strooiing van het licht over trottoir, weg en in richting de gevels van de huizen. Deze strooiing egaliseert overgangsgebieden van licht naar donker en voorkomt dat, terwijl de gemeente dimt, bewoners hun buitenverlichting extra inschakelen.”

Licht op aanvraag

In de wijk rondom de Jan Tinbergenlaan, waar de nieuwe LED-verlichting in januari 2009 is gerealiseerd, wordt de openbare verlichting na 12 uur ’s avonds gedimd naar een lichtniveau van 60 procent. In de woonwijk ernaast, waar eind 2010 de verlichting is vernieuwd, zijn op de lichtmasten met dezelfde Philips lichtbron, gevoelige detectie-units toegepast. “Deze techniek maakt het bijvoorbeeld mogelijk om het licht ’s nacht volledig uit te schakelen en in te schakelen als iemand door de straat loopt. Op deze manier loopt de verlichting als het ware mee met de passerende voetganger of fietser, een techniek die al langer op fietspaden in buitengebeiden wordt toegepast. Maar hier in de woonwijk passen we de detectietechniek op een andere manier toe, vanwege het onrustige beeld dat anders in de straat zou ontstaan van  heen en weer bewegende blokken licht.”

Maatwerk dynamisch systeem

De gemeente Tilburg heeft in deze proefopstelling voor een andere methode gekozen. Direct na het inschakelen van de verlichting gaat het verlichtingsniveau naar twintig procent, terwijl dat in de aangrenzende Jan Tinbergenlaan pas om 00:00 uur gebeurd en dan naar zestig procent. Van Groenewoud: “Wordt in de straat via de mini-sensoren een menselijke beweging gedetecteerd, (het systeem reageert niet op dieren, red.) dan gaat het verlichtingsniveau snel doch onopvallend naar honderd procent. Vervolgens zorgt het detectiesysteem dat de gedimde verlichting steeds twee masten vóór en twee lichtmasten achter de passant op volle sterkte aangaat. Wordt er daarna gedurende een minuut door de sensoren niets meer gedetecteerd, gaat het verlichtingsniveau langzaam terug naar de oorspronkelijke twintig procent. Een dergelijke proef met verlichting op basis van detectie is zeker niet nieuw, maar in een woonwijk absoluut uniek.” Dit LumiMotion systeem van Philips kan zorgen voor een energiebesparing tot tachtig procent. Samen met het bedrijf bepaalde de gemeente de exacte instellingen van het LumiMotion systeem. Van der Vloed: “Die instellingen kunnen altijd nog worden veranderd. Dit maatwerk systeem zorgt ervoor dat we aan de conclusies van de continue evaluatie- en participatieprocessen die Tilburg met de bewoners houdt, daadwerkelijk directe acties kunnen verbinden.”

 

 

 

 

Bekijk hier een animatie van het systeem in de Tobias Assenlaan in Tilburg

Bewoners als derde partner

Tijdens de opening benadrukte de gemeente dat zonder de medewerking van de bewoners, dit project geen kans van slagen had gehad. Medio december werd een klankbordgroep gevormd van bewoners van de Tobias Assenlaan die direct de eerste geplaatste masten met sensoren testten. De bewoners waren uiterst tevreden over de lichtkwaliteit in zowel de ongedimde als in de gedimde toestand. “Sterker nog”, vertelt Van Groenewoud, ”oorspronkelijk zou het standaard verlichtingsniveau op dertig procent liggen maar de bewoners gaven aan dat het best nog wat verder gedimd kon worden, waarna wij dimden tot twintig procent.”  
De meest voorkomende zorg vooraf, een onrustig lichtbeeld, werd direct ontkracht. De overgangen werden als ‘beslist niet storend’ en ‘bijna niet waarneembaar’ benoemd. De weggebruiker zelf wordt omringd door een vlak van licht en bemerkt daarom niets van het opschalen of dimmen. Ook bewoners in huis merken geen verschil. Over het algemeen genomen zijn de bewoners enthousiast, want lichtvervuiling en lichthinder worden enorm beperkt, terwijl er voldoende licht is om met een veilig gevoel over straat te lopen.

Uitkomsten pilot vergelijkbaar

Sinds een maand zijn alle detectie-units geïnstalleerd en wordt het systeem in gebruik getest.
Omdat de twee wijkjes qua bebouwing e.d. praktisch identiek zijn, kunnen de uitkomsten mooi naast elkaar worden gelegd om conclusies uit te trekken, die kunnen dienen als bouwstenen in het beleid van de gemeente Tilburg om enerzijds te zorgen voor een adequate openbare verlichting in de stad en anderzijds te blijven streven naar innovatieve vormen van energiebesparing.

Veiligheid en NPR

Het systeem is nu een maand functioneel in de hele woonwijk en lijkt een groot succes. Wethouder Lauwerier vat samen: “Meer veiligheid, door meer energiezuinig licht, op het moment dat het nodig is.” Met deze techniek blijft de gemeente ruim binnen de NPR. Wanneer er iemand aanwezig is. Wanneer er niemand op straat is, is het verlichtingsniveau ver onder de norm. Dat is geen enkel probleem, vindt ook Ruben Van Bochove, werkzaam bij Ziut en werkgroepvoorzitter Nieuwe Nederlandse Richtlijn: “Indien het systeem naar behoren werkt, en dat ziet er wel naar uit, worden de normen ruimschoots gehaald. Wanneer er niemand op straat is, zijn de normen toch niet van toepassing.”

Europese Green Light Plaquette

In de avond van 19 januari werd de openbare verlichtingsinstallatie officieel geopend. Landelijke pers en nieuwsgierige collega’s uit andere gemeenten waren in grote getale aanwezig. Voor de demonstratie ontving wethouder Roel Lauwerier uit handen van Rob Boeree van Agentschap NL, namens de EU de Green Light Plaquette, een eervolle prijs voor het meest innovatieve en duurzame verlichtingsproject. Lauwerier: “We zullen dit plaquette met trots aan de muur hangen. En als er een lampje op komt te schijnen, zullen we zorgen dat het LED is.”

Terug naar overzicht >>>