Bellamyplein: speelplezier en bittere noodzaak

Nog geen tien jaar geleden stond Spangen vrij negatief bekend. De gemeente Rotterdam en Woningcorporatie Woonstad, ondernamen daarom vanaf 2000 verschillende acties om de veiligheid en slechte woningvoorraad te verbeteren. Plannen voor een parkeergarage onder het Bellamyplein strandden uiteindelijk op de financiën, wat ruimte gaf voor het ontwikkelen van een waterplein. Een geluk bij een ongeluk, als je het de bewoners en de projectmedewerkers vraagt.

Waterplan Rotterdam

Arjan Reverdink is projectleider bij het projectmanagementbureau van Stadsontwikkeling Rotterdam en overzag de afgelopen anderhalf jaar de realisatie van het Bellamyplein. "Terwijl er gezocht werd naar een nieuwe invulling voor dit open gebied, lagen er ook plannen voor de vervangingvan de riolering. Parallel aan deze lokale ontwikkelingen, groeide het besef dat we stadsbreed een probleem hebben met watermanagement.” In dit kader heeft de gemeente, in samenwerking met het waterschap Hollandse Delta en de hoogheemraadschappen van Delfland, Schieland en de Krimpenerwaard, in 2000 het Waterplan Rotterdam opgesteld. De tweede versie, ‘Werken aan water voor een aantrekkelijke stad’, verscheen in 2007. Een van de maatregelenuit dit waterplan is het waterplein: een innovatief stedelijk concept om op een zichtbare manier regenwater een tijdelijk plek in de openbare ruimte te geven. Verdiept aangelegde delen van een waterplein lopen in geval van regen onder en vormen zolang een waterspelvoorziening en interessante toevoeging aan het plein.

Uniek pilotproject onderdeel van stadstuin

Landschapsontwerper Rik de Nooijer De Nooijer was vanaf de sloop van de woningen in 2005, betrokken bij het ontwikkelingstraject van het Bellamyplein. Hij zag in de herontwikkeling een kans om een waterplein aan te leggen maar op dat moment bestonden de plannen voor de parkeergarage nog, en bovendien had de gemeente het Bloemhofplein al op het oog als waterplein. De Nooijer: “Na twee jaar braak te hebben gelegen, hebben we het plein samen met de bewoners een tijdelijke inrichting gegeven. Een jaar na die uitvoering is de organisatie Creatief Beheer betrokken bij het sociale en fysieke beheer. Het resultaat was een wilde stadstuin met een kasje waarin groenten en fruit werd verbouwd.” In 2009 was de parkeergarage definitiefvan de baan, en nog geen jaar later bleek er op het Bloemhofplein niet voldoende draagvlak voor het pilotproject. Gezien de goede ligging en situatie, én het draagvlak onder de bewoners voor het waterplein dat De Nooijer hen had geschetst, besloten de opdrachtgevers het innovatieve waterproject nu uit te voeren op het Bellamyplein.

Reden voor het draagvlak, was het intensieve participatietraject dat de gemeente, en met name De Nooijer, reeds had doorlopen met de omwonenden. De landschapsontwerper had de wensen van de buurtgoed leren kennen: een ontmoetingsplek met een groen karakter en wat aanvullende speelvoorzieningen voor de kleintjes. Daarnaast wilden ze graag de kas uit de wilde stadstuin behouden. De Nooijer: “Dus vanaf mijn eerste ontwerp voor het waterplein, maakte het deel uit van een groter, groen stadsplein. Op die manier was het waterplein, behalve een praktische oplossing, een extraatje voor de omwonenden en een speelaanleiding voor de kinderen. Een kwalitatieve toevoeging aan de openbare ruimte.” In feite zijn slechts 560 m ² van de in totaal 5000 m ² maaiveld, zichtbaar ingericht als waterplein. Alle overige watertechniek ligt verscholen onder de groene verblijfsplek. Om al het regenwater uit de rechtstreekse omgeving te bergen is een veel groter waterplein nodig maar dat strookte niet met de wens voor een groen stadsplein. Samen met de waterbeheerders vond De Nooijer uiteindelijk een mooie combinatie tussen groen, waterpret én watermanagement.

Rotterdams buurtplein met watertheater

Het huidige Bellamyplein is overzichtelijk en stads, maar met een duidelijke, intieme, buurtfunctie. S port en spel zijn gelokaliseerd aan de zijde van de Bellamystraat. In de tegenovergestelde hoek, bij de Betje Wolfstraat, staat een grote, ovale voetbalkooi. Op sommige plekken zijn de strekkende graszoden afgewisseld met kleinere plantvakken.  Achter de voetbalkooi bevindt zich de moestuin die zichtbaar goed wordt gebruikt en verzorgd. Richting de smallere punt van het plein is de inrichting eenvoudig gehouden; met enkel gras tussen bomen en paden. Deze plek leent zich goed voor rustiger recreatie. Aan weerzijden van het pad rondom het plein zijn bomenrijen geplant. 

In het centrum van dit alles ligt het waterplein. Het asymmetrische, 5-hoekige bouwwerk doet denken aan een zitkuil of klein amfitheater. Aan de randen gaan ommuurde plantenbakken en wit betonnen trapelementen feilloos in elkaar over. De roodbruine klinkers in de metselmuurtjes, het witte beton en de verbijzonderingen in natuursteen zijn typisch ‘Spangense’ materialen, waardoor het ontwerp goed past bij de gevels van de woonhuizen erachter. Eén zijde van het waterpleintje is niet afgesloten met trappen of muurtjes. Vanaf de Aagje Dekenstraat loopt hier een beklinkerde deltastructuur richting het eerste, ondiepste waterbekken. Vanaf daar belandt het regenwater in een kalme, spiraalvormige waterval van vier verschillende niveaus. In het oog van deze gecultiveerde waterkolk staat een driehoekige plantenbak met een meerstammige magnolia. Zes stapstenen met water- en klimaatafbeeldingen, sieren het tweede waterbekken. Behalve op de witte trapelementen, kunnen bewoners bij droog weer plaatsnemen op bankjes die tegen de metselmuurtjes zijn gezet.

Watervallen en dammetjes

Het grootste gedeelte van het jaar dient het ‘amfitheater’ simpelweg als een interessant vormgegeven, beschutte ontmoetingsplek. Pas bij een flinke regenbui blijft er water staan en wordt het waterplein tijdelijk een bron van spetterend plezier voor de buurtkinderen. Alle drie de straten zijn afgekoppeld van het riool; het water uit de dakgoten en straten wordt opgevangen in betonnen goten die heel het Bellamyplein omgeven. De Nooijer: “De eerste vloed is zwaar verontreinigd met alle vuil van de huizen en straten. Omdat deze zogenoemde ‘first flush’ niet in het grond- en oppervlaktewater mag lopen, worden de eerste liters automatisch naar het riool gepompt.”

Na de first flush wordt de pomp uitgezet en stroomt het water naar één van de drie instroompunten. Vanaf het punt aan de Aagje Dekenstraat stroomt het water zichtbaar door de open deltastructuur richting het eerste, meest ondiepe bekken. Door een groot oppervlak kan het eerste bekken ongeveer 30 m ³ herbergen alvorens het water overloopt in het volgende bekken van 20 m ³ , het derde van 10 m ³ en eindigt in het laatste, diepste bekken. Om deze reeks van watervallen geleidelijk te laten verlopen, zijn tussen de bekkens 5 cm hoge betonnen randjes geplaatst. Deze dammetjes hebben meerdere uitsparingen met kunststof groeven, die voorkomen dat het water na de regenbui langer dan twee uur in de bassins blijft staan. Wanneer in het laatste bekken van het waterplein 15 cm water staat - te verwachten bij ongeveer 10 mm regen - schakelt het watermanagementsysteem over op de ondergrondse waterbuffer.

‘Vuistgrote hydrokorrels’

De instroompunten aan de Betje Wolf- en Bellamystraat worden direct ondergronds geleid. Op het moment dat het waterplein gevuld is, komt dit regenwater vertraagd in een kunststof drainageleiding die in een cirkel onder het hele Bellamyplein doorloopt. Kleine gaatjes in deze ringleiding geven het water langzaam af aan de ‘lavakoffer’. De Nooijer: “Binnen de bomenring ligt een enorme lavakoffer onder het maaiveld. Tijdens het grondwerk is het hele binnenplein afgegraven, bekleed met waterdoorlatend doek, vervolgens gevuld met lavagesteente en leidingwerk en tot slot afgedekt met doek en een toplaag van aarde. Het gesteente kan je vergelijken met vuistgrote hydrokorrels: poreus met een enorm absorberend vermogen. Het doek voorkomt dat aarde en vuil de poriën van de stenen vullen en zo de buffercapaciteit verminderen.”

De lavakoffer geeft het regenwater vertraagd af aan de grond eronder en eromheen. Door die vertraging kan de koffer grote hoeveelheden water meerdere uren bufferen. Zodra het gesteente zijn maximum opslagcapaciteit heeft bereikt - bij meer dan 20 mm regen - schakelt het systeem wederom over op het verder vullen van het waterplein. Op de bodem van het diepste bekken van het waterplein is een lijngoot geïnstalleerd die in contact staat met de ringleiding. Ook het water uit het waterplein komt dus uiteindelijk terecht in de lavakoffer en infiltreert langzaam in de grond.

Vanuit hygiënisch oogpunt mag het water niet langer dan 48 uur op het waterplein blijven staan. Als de lavakoffer dan haar water nog niet heeft kunnen afgeven aan de grond, wordt het waterplein leeg gepompt naar het riool. Gemiddeld valt er slechts zes keer per jaar zoveel regen dat het waterpeil in het waterplein de 15 cm zal overstijgen. Een diepte van 50 cm zal naar verwachting maar één keer per jaar voorkomen. Wanneer het waterplein toch dreigt over te stromen, komt het water in het rioolstelsel zodat de straten niet onderlopen. In totaal neemt het Bellamyplein 750 m ³ van de 5300 m ³ extra waterberging voor haar rekening, die volgens het Waterplan Rotterdam de komende 5 jaar in Spangen nodig zal zijn.