Stop met bewonersavonden!

Kan niet zonder bewonersavonden

Ten eerste bleek dat het publiek – grotendeels ambtenaren – anders tegenover bewonersavonden staan, dan ik had verwacht. Mijn inschatting was dat de verdeling fifty – fifty zou zijn tussen ambtenaren die het eens zijn met de stelling ‘Stop met bewonersavonden’ en ambtenaren die het er niet mee eens zijn. Bij navraag bleek dat (op een handjevol na) iedereen van mening was, dat je projecten in het ruimtelijke domein niet zonder bewonersavonden kan doorlopen.

Dilemma’s en chaosangst

Ten tweede hadden een aantal van de toehoorders ons e-book ‘Hét AM Landskab Zandloper model’ gedownload en de tips doorgenomen over participatie en samenwerking die hun succes hebben bewezen in de praktijk. Eén van onze tips is: ‘Pak de dilemma’s aan’ en dat in de beginfase van een project. Dat bleek een gevoelig punt, want dat betekent dat je als organisatie in een vroeg stadium open naar buiten moet treden en tegenstrijdigheden moet toelaten. De organisatie ziet dan gauw een moeilijke handteerbare situatie voor zich, waarin bewoners of andere betrokkenen van alles mogen roepen waar zij als organisatie vervolgens iets mee moeten; de ‘chaosangst’ krijgt de overhand (zie evt. mijn blog ‘Omgevingsvisie vereist een nieuwe mindset’, waarin chaosangst wordt toegelicht). Zoals iemand vroeg ‘wat als bewoners de verkeerde beslissingen nemen’? Men grijpt terug naar ‘de bewonersavond’ als participatiemiddel.

De typische bewonersavond

Een typische bewonersavond van een gemeente is zorgvuldig voorbereid door de organisatie. Alle ‘randvoorwaarden’ en ‘programma’s van eisen’ zijn bestudeerd en mogelijke oplossingsrichtingen hebben vaak al intern de revue gepasseerd zodat men ‘beslagen ten ijs komt’. Tijdens de bewonersavond worden de bewoners ‘gehoord’, vervolgens ‘neemt de gemeente dat mee’, wordt ‘de haalbaarheid onderzocht’ en de oplossing, het product vervolgens intern uitgewerkt en ‘teruggekoppeld’ naar de betrokkene. Herkenbaar?

Wie is de probleemeigenaar?

Bij AM Landskab doen en formuleren we het anders. Wij zeggen dat het niet aan de organisatie, of de enkele projectmedewerkers is, om oplossingen aan te dragen, daarmee is de keuze namelijk al gemaakt. Het is wél de taak van de gemeente om te waarborgen dat het publieke belang gediend is, maar de probleemeigenaar is niet ‘de ambtenaar’ of ‘de organisatie’, maar de mensen die op de een of ander manier geraakt worden door een nieuw project. We creëren, veelal in nauwe samenwerking met ambtenaren, uiteindelijk een setting binnen onze ruimtelijke projecten, waarbij we ervoor zorgen dat alle betrokken doelgroepen aanwezig zijn en we gaan de dilemma’s samen oplossen. Voor ons is dat de invulling van ‘participatie’, co-creatie zou je het eerder kunnen noemen. Op deze manier creëren we eigenaarschap voor een plek, plan of visie.

Geen magie maar bepaalde stappen

In de TALK heb ik uitgelegd hoe wij organisaties ondersteunen om processen rondom ruimtelijke projecten te doorlopen. Om de huiverigheid voor onhandelbare situaties weg te nemen, heb ik het proces rondom een uitgevoerd praktijkproject, stap voor stap doorlopen. We geloven namelijk niet zo in theorieën over hoe het ‘zou moeten’, je zal door de ‘weerbarstige werkelijkheid’ moeten ervaren, wat wél werkt en wat niet.
Ik liet onder andere zien, hoe we bewust zeer uiteenlopende partijen bij elkaar hebben gebracht, maar wel gedoseerd en hoe de situatie ‘kansloos idee voor de openbare ruimte in aandachtswijk’ in betrekkelijk korte tijd werd omgebogen in ‘succesvol afgerond groenproject’ waarvoor een klein groepje bewoners zich ook nog enthousiast inzet voor zelfbeheer.
Het proces is doorlopen op een manier waarbij zowel wensen en dromen van individuele bewoners, als taken en overkoepelende beleidsdoelen van de overheid vervuld zijn. Er zit geen ‘magie’ of ‘geluk hebben’ in dit project, maar het nemen van de juiste stappen op het juiste moment en daarbij maximaal gebruik maken van de lokale kracht. In dit geval was die kracht te vinden bij enkele, individuele bewoners, de bassischool, het buurthuis en een aantal sleutelpersonen en organisaties die actief zijn in de wijk.

Werken met positieve energie

De toegelichte stappen passen we keer op keer toe en zijn te vinden in het AM Landskab Zandlopermodel die 3 hoofdstappen bevat (Ontvangen? Schrijf je hier in). In stap 1 ‘Kansen en Knelpunten’ is het doel om een brede doelgroep te bereiken, de dilemma’s op tafel te krijgen en uiteindelijk een gemeenschappelijke noemer te destilleren. Zowel onderzoek als praktijk heeft uitgewezen dat bewoners en stakeholders méér accepteren op het moment, dat de dilemma’s van tevoren in beeld zijn geweest en zij gevraagd zijn om gezamenlijke oplossingen te zoeken en keuzes te maken. Het bespaart veel tijd door het uitblijven van eindeloze bezwaarprocedures en je werkt met positieve energie, omdat mensen dan eerder geneigd zijn om mee te denken dan ‘tegen’ te denken.

Rol van de ambtenaar – kennis ter beschikking stellen

Het bleek tijdens het napraten met de toehoorders, dat het AM Landskab Zandlopermodel met nieuwsgierigheid en enthousiasme wordt ontvangen maar ook vragen oproept. Bijvoorbeeld, de dilemma’s aangaan. Hoe doe je dat praktisch gezien, wie zet je bij wie? Of hoe treed je ‘open’ en onbevooroordeeld naar buiten, wanneer je als verantwoordelijke medewerker van een organisatie kennis hebt van de situatie en vaak al een mening hebt gevormd over hoe dingen zouden moeten?
De rol als projectverantwoordelijke ambtenaar wordt inderdaad anders. De rol van verbinder, intermediair en luisteraar is een cruciale rol richting burgers en andere stakeholders. Het gaat bovendien als ruimtelijk domein niet meer om een plan uit te werken en keuzes hierin te maken, gezien vanuit een vakinhoudelijk ideaal. Ik zie het eerder als de taak van AM Landskab, maar ook van ambtenaren, om onze vakinhoudelijke kennis ter beschikking te stellen voor bewoners en andere stakeholders en daarmee in eerste instantie te helpen om gezamenlijk de keuzes te maken en in tweede instantie, de gekozen ideeën te vertalen in plannen die voor waardecreatie op meerdere vlakken zorgen.

Mensen ontmoeten waar ze zijn

Dat betekent voor de ruimtelijke sector, dat we de consequenties van keuzes in visies, ontwikkelstrategieën en inrichting van de openbare op een toegankelijke manier uitleggen om een goede dialoog hierover te krijgen. Slaag je daarin, gaan bewoners heus geen ‘verkeerde beslissingen’ nemen.
Cruciaal is dat je pas een dialoog, ‘een goed gesprek’, krijgt wanneer je mensen ontmoet daar waar ze zijn, letterlijk én figuurlijk. Je moet je werkwijze voortdurend aanpassen aan de doelgroep. Misschien moet je een tent in het weiland opzetten, wanneer het over de transformatie van het landelijk gebied gaat, kinderworkshops organiseren als het over een ontwikkeling nabij een basisschool gaat of verschillende doelgroepen actief opzoeken voor hun verhalen over de wijk, wanneer het over een herinrichting van de openbare ruimte gaat.

Kijk voor meer informatie over Anne-Mette van Lieshout op www.amlandskab.nl/

Auteur: Anne-Mette van Lieshout