Kunstenaarsduo Groenewoud/Buij: Een heen-en-weer spel van vondsten

Tekst: Marita de Jong 

Toen ze in de jaren tachtig naar de kersverse lerarenopleiding Ubbo Emmius in Leeuwarden gingen, hadden ze het geluk in een talentvolle lichting terecht te komen met geestverwanten als journalist/schrijver Paul Steenhuis en journalist/conservator Wim van Sinderen. Gerard: “Het was een periode van ‘doom and gloom’ waarin alle perspectief ontbrak, een tijd van forse bezuinigingen en grote werkloosheid. Voor ons betekende dat, gek genoeg, dat we ons in alle vrijheid aan de kunst konden wijden omdat we niets te verliezen hadden. Een baan kregen we toch niet. We leefden van een uitkering en konden met weinig toe.”  

Zo ontstond het collectief De Vier Evangelisten (1983-1994), een samenwerkingsverband met Rins Boschma (1962) en Gertjan Slagter (1961), gedreven kunstenaars die het vertikten om met een portfolio langs galeries te leuren om een plek in de kunstwereld te veroveren. Gerard: “In plaats daarvan besloten we het heft in eigen handen te nemen. We noemden ons De Vier Evangelisten omdat we ‘barrevoets’ het woord gingen verkondigen: het evangelie van de schoonheid. Een vaste atelierruimte hadden we niet. Enkel een steekkar met daarop een metalen gereedschapskist en vier zwarte vlaggen die we als totems meedroegen. We maakten kunst op locatie, alles moest ter plekke gebeuren. Die spanning vonden we heerlijk.” 

Overnachten in een tentje 

De kunstenaarsgroep had succes. In W139, een tentoonstellingsruimte aan de Amsterdamse Warmoesstraat, werd in 1989 de eerste expositie gehouden. Ze overnachtten in een tent, die ze in de expositieruimte hadden opgezet, maakten er een installatie, ontwierpen en plakten zelf de affiches en ervoeren het als één groot avontuur. Het kunstenaarscollectief kreeg de wind in de zeilen en exposeerde onder meer in het Stedelijk Museum en op de Dokumenta in Kassel. Er was zelfs sprake van een expositie in New York maar die ging uiteindelijk niet door. In een artikel in de Volkskrant uit 1988 werd lovend over de kunstenaars geschreven: “Sinds vorig jaar zijn ze internationaal bekend, de vier Friezen, die hun artistieke onderneming zo bijbels afficheren. Ze mogen graag, in gesprekken, de hemel bestormen, maar als er kunst gemaakt moet worden zijn ze vooral geïnteresseerd ‘in de daad van het maken zelf’. No nonsense.” 

Verschillende persoonlijkheden 

Terwijl de twee andere Evangelisten kozen voor een bestaan met meer zekerheid, bleven Buij en Groenewoud als kunstenaars actief. Gerard: “Dat ging heel goed en het werk is eigenlijk altijd doorgegaan.” Ze floreren door samen te werken, ondanks het feit dat ze heel verschillende persoonlijkheden zijn. Tilly: “Gerard is meer conceptueel, ik neig naar het expressionistisme. In al die jaren hebben we nooit het gevoel gehad dat we een deel van onze persoonlijkheid hebben ingeleverd.” 

Een van de eerste dingen die ze samen deden was in Bolsward tijdens Open Monumentendag. Gerard: “Wethouder Stef de Haas had zijn huis een weekend lang opengesteld. We mochten doen waar we zin in hadden. Er was een soort klompenhok dat gebruikten we als bedstee. In de tuin hebben we een beeld van klimop gemaakt. Het hoefde maar drie dagen goed te blijven, dus dat kon.” 

Alles begint met de vraag van de opdrachtgever. Daarin speelt soms ook diens karakter mee. Gerard: “Daar kwamen we bij toeval achter. Een particuliere opdrachtgever in het zuiden des lands wilde vier kunstwerken van ons in een gigantische tuin die hij liet aanleggen door een tuinarchitect. Toen hij een feestje gaf waar ook andere kunstenaars waren uitgenodigd, zei een van hen tegen ons: ‘Jullie hebben eigenlijk een soort portret van jullie opdrachtgever gemaakt.’ Dat hadden wij ons totaal niet gerealiseerd.”  

Tilly licht de werkwijze toe: “We reageren op een plek, een sfeer, een ruimte en geven antwoord. Onze voorwaarde is wel dat dat antwoord prikkelend moet zijn. Het is een heen-en-weer spel van vondsten en net als in de muziek, kom je op een gegeven moment weer naar elkaar toe.” Gerard: “Soms bedenk je iets en dan merk je dat het bij de ander een beetje doodvalt. Het komt voor dat hetzelfde idee, een paar rondes later, toch in gewijzigde vorm weer opduikt.” Die zoektocht is moeilijk en intensief, zo stelt Gerard, maar ook inspirerend. Een enkele keer geven ze een opdracht terug. Gerard: “Dan is de ruimte gewoon te mooi en heeft die geen toevoegingen nodig. Dan kunnen wij het niet over ons hart verkrijgen om daar nog eens met onze kunst over heen te willen.” 

Autonome individuen 

Want die opdrachten blijven nog steeds komen. Zo plaatsten ze in 2017 voor de expositie Voorlopers in de tuin van paleis Soestdijk de installatie Borboros, een paviljoen/aquatheek van meer dan 1.800 flessen ongefilterd oppervlaktewater, kregen ze in 2021 van de Stichting Friesland 40-45 de opdracht een glas-in-loodraam te maken voor de Blokhuispoort in Leeuwarden en legden ze in 2017 voor de Water Campus, ook in Leeuwarden, een Eetbare Watertuin aan en een jaar later een Waterbar, een kasachtig paviljoen in de vorm van een watermolecuul.   

Tilly: “We willen onszelf blijven verrassen en ontwikkelen. De laatste tijd zijn we grotere objecten gaan maken en spelen thema’s als natuur en klimaat een belangrijke rol.” Gerard vult aan: “Soms kom je via specifieke opdrachten in een interessant gebied terecht. Die informatie vindt zijn weerslag in ons werk. Onze integriteit als kunstenaar staat daarbij altijd voorop. Daarnaast zijn onafhankelijkheid en vrijheid voor ons van levensbelang. In betrekkelijke anonimiteit heel goede dingen maken. We hebben ieder onze eigen ruimte, vormen geen maatschap en zijn niet getrouwd. We zijn autonome individuen gebleven en dat hopen we zo te houden.” 

Beeldenmagazine    

Dit artikel verscheen eerder in Beeldenmagazine, een blad dat zich al 25 jaar exclusief richt op alle aspecten van ruimtelijke kunst, verbreed met hedendaags engagement, inclusiviteit, diversiteit en actuele informatie over nationale en internationale beeldhouwkunst. Beeldenmagazine verzorgt voor Straatbeeld de nieuwe rubriek Kunst in de Openbare Ruimte. Meer weten over Beeldenmagazine, ga dan naar hun website: beeldenmagazine.nl/abonneren