Verlichting als brug tussen heden en verleden

De Berlagebrug: architectonisch erfgoed belicht 

De Berlagebrug, gebouwd in de jaren 30, is zoals de naam al doet vermoeden ontworpen door de architect H.P. Berlage. Met zijn uitgesproken belijning en zorgvuldig ontworpen details is de brug een voorbeeld van functionele kunst. Voor Willem ter Kuile was het een uitdaging om verlichting te ontwerpen die zowel de oorspronkelijke esthetiek respecteert als de brug verlicht volgens moderne normen. 

“Berlage hield van decoratie,” vertelt Ter Kuile. “De brug zelf is rijk aan details, onder andere door de fraaie afwisseling van natuursteen en baksteen. De masten voor de verlichting zijn absoluut origineel. De rode vlakken, begrensd door de zwarte verticale profielen, doen denken aan het werk van Mondriaan. Met ons ontwerp wilden we die kenmerken ondersteunen, zonder zelf te op de voorgrond te treden.” De armaturen zijn ontworpen met een robuust, stoer karakter dat past bij de bouwstijl. “We hebben geprobeerd Berlages stijl van decoreren te volgen, de decoratie is geïntegreerd in het armatuur. Het armatuur heeft een boven- en een onderrand en een 'ziel'. Dat zijn dus decoratieve elementen die niet als apart element - zoals een lauwerkrans - zijn toegevoegd.” 

Innovatieve lichtverdeling 

De breedte van de Berlagebrug en de korte afstand tussen de lichtmasten maakten de lichtverdeling tot een technische uitdaging. Ter Kuile ontwikkelde optieken die een gelijkmatige lichtverdeling garanderen, zelfs over het beweegbare middengedeelte van de brug. Dit vereiste nauwkeurige simulaties en een testfase waarin verschillende configuraties werden uitgeprobeerd. “We wilden dat de verlichting niet alleen functioneel, maar ook visueel aantrekkelijk zou zijn. Daarom hebben we een diffusor over de leds geplaatst. En omdat de diffusor dat streven deels weer teniet doet, moet je eerst overdreven goed richten." 

De John Frostbrug: historisch icoon in de schijnwerpers 

De John Frostbrug, een staalconstructie uit de jaren 30, is bekend vanwege de Slag om Arnhem in 1944. Deze historische context gaf het project een bijzondere betekenis. “Ook bij deze brug moesten we met ons armatuur een nieuw element toevoegen dat visueel goed zou samengaan met het constructieve karakter” zegt Ter Kuile. 

Historisch onderzoek als fundament 

Het ontwerpteam begon met onderzoek naar de oorspronkelijke verlichting van de brug. “We ontdekten dat de originele lampen die in de jaren dertig zijn opgehangen niet overeen kwamen met de ontwerpschetsen. Die schetsen waren niet erg gedetailleerd, maar we dachten de bedoeling van de ontwerper eruit af te kunnen leiden. Navraag bij Rijkswaterstaat bracht nog een oude tekening aan het licht die ons vermoeden bevestigde”, legt Ter Kuile uit. "Cruciaal detail was de bevestiging van de armaturen. Door het historische materiaal nauwkeurig te bestuderen, zagen wij hoe de overgang van uithouder naar armatuur oorspronkelijk was bedoeld. We hebben toen de bestaande uithouder aan het uiteinde een knik naar beneden geven en daar ons armatuur bevestigd, geheel naar de intentie van de ontwerpers.”  

Technische uitdagingen en innovaties  

Bij de John Frostbrug lag de nadruk ook op de zogenaamde threshold increment (TI-waarde), een maat voor de verblinding van verlichting. Dit was een strenge eis in de  aanbestedingsdocumenten. “Het berekenen en optimaliseren van die waarde is technisch complex”, herinnert Ter Kuile zich. Hij schakelde hulp in van een specialist om de nuances van TI te doorgronden. Dankzij deze samenwerking kon ook het optisch ontwerp voldoen aan de aanbestedingseisen. 

De unieke eisen van monumentale bruggen 

Wat maakt het verlichten van monumentale bruggen anders dan reguliere projecten? Ter Kuile benadrukt dat de historische context allesbepalend is. “Bij monumentale bruggen of andere bouwwerken werk je niet alleen met technische specificaties; je moet je ook heel concreet rekenschap geven van de vormgeving en de details van het object in relatie tot de tijdgeest van toen. Gelukkig weten gemeentes dit en laten zij historisch onderzoek doen en hebben zij eventueel Monumentenzorg al bij het project betrokken". 

“Wat wij altijd tegenkomen is de vanzelfsprekendheid waarmee dat sommige partijen aankomen met de stelling ‘zoals het vroeger was, is het goed, dus zo moet het nu ook’. Maar dat klopt niet altijd”, zegt Ter Kuile. Hij pleit voor een balans tussen behoud en innovatie. “Technologie en esthetiek zijn veranderd, en we kunnen nu oplossingen bieden die zowel historisch verantwoord zijn en toch in visueel opzicht net een slag beter.” 

Advies voor gemeenten en historici. 

Ter Kuile geeft niet graag aanbevelingen, maar geeft één overweging als het gaat om reconstructie van de verlichtingsarmaturen bij  monumentale bruggen: “Voer historisch onderzoek uit, maar trekt niet de conclusie ‘zoals het toen was is het goed’. Dit is een gemakkelijk en misschien zelfs 'laf' standpunt. Probeer liever de intentie van de ontwerpers te doorgronden. Verlichting lijkt nog wel eens een sluitpost te zijn. Het destijds gekozen armatuur is niet persé in lijn met de vormentaal van de brug. Bij veel klassieke armaturen ontbreekt de samenhang tussen voetstuk, behuizing, pinakel en andere decoratieve elementen. Als dan ook nog de samenhang met de brug ontbreekt, weet je het al: de brugontwerpers zijn aan het armatuur niet echt toegekomen. Laten wij dan nu met een goed armatuurontwerp de brug voltooien!” 

Reflectie en toekomst 

Ter Kuile kijkt met trots terug op de projecten. “De verlichtingsarmaturen van zowel de Berlagebrug als de John Frostbrug versterken hun karakter en uitstraling, en passen in de gegeven historische context.” Hij ziet ook kansen voor verdere verbeteringen in de toekomst. “Elke brug biedt unieke uitdagingen en mogelijkheden. Ik kijk ernaar uit om met nieuwe projecten aan de slag te gaan.”