Licht als generator van veiligheid, vorm en emotie

Volgens Har Hollands genereert licht een gevoel van veiligheid, faciliteert het de oriëntatie, is het een sterk communicatiemiddel, versterkt het de unieke kwaliteiten van plekken en momenten, creëert het sfeer en is het een magisch instrument gedurende de periode van duisternis: het domein van de fantasie. Hij probeert de functionele, beeld- en sfeerbepalende aspecten en eisen - die aan de verlichting van een gebouw, constructie of openbare ruimte worden gesteld - te vertalen en te integreren in een fascinerende ervaring.

Hoe kom jij terecht in de wereld van de verlichting?

"Begin jaren '80 ben ik afgestudeerd aan TU Eindhoven, afdeling Architectuur en Stedenbouw. Tijdens mijn studie had ik voor een prijsvraag, die ik zelf had uitgeschreven, Philips benaderd om een gloeilamp te maken met de speciale opdruk ‘Groeten uit Eindhoven’. Deze ‘peertjes’ werden uitgedeeld aan mensen die een inzending stuurden voor een ‘Souvenir uit Eindhoven’. Bij het overgrote deel van de inzendingen speelde licht en in het bijzonder de gloeilamp een grote rol.

Na de studie ben ik als lichtontwerper 14 jaar werkzaam geweest bij het Lighting Design and Application Centre van Philips Lighting. In het begin heb ik mij voornamelijk bezig gehouden met sportverlichting. In 1988 en 1992 heb ik enkele sportaccommodaties voor de Olympische Spelen van Seoel en Barcelona mogen verlichten. Geleidelijk ben ik  steeds meer bezig geweest met, wat Philips toen, decorative floodlighting noemde. Vanaf begin jaren '90 werd bij het maken van lichtplannen voor steden, het aanstralen van objecten steeds meer geïntegreerd met de openbare verlichting. Vanuit die benadering heb ik samen met andere collega’s voor deze ‘City Beautification’ nieuwe lichtarmaturen ontwikkeld. In 1996 heb ik het lichtplan voor het licht- en geluidsspektakel voor de Piramides van Gizeh gemaakt. Gedurende de jaren bij Philips heb ik een gedegen lichttechnische kennis vergaard die mijns inziens een noodzakelijke basis is voor een lichtontwerper. Daarnaast is het voor een ontwerper nodig een goed ruimtelijk inzicht te hebben. In 1998 startte ik het mijn bureau voor architectonische verlichting: Har Hollands Lichtarchitect. Vanaf 2010 tot en met 2014 was ik curator van het GLOW festival in Eindhoven. Sinds enkele jaren ben ik als ‘fellow’ verbonden aan het Intelligent Lighting Institute van de TU Eindhoven." 

Wat fascineert jou in licht en verlichting?

"Als iemand onze website bezoekt, krijgt die eerst een filmpje te zien van een natuurlijk lichteffect: bliksemschichten, een sterrenhemel, het noorderlicht, vuur, het reflectiepatroon van bewegend water, een lichtgevende inktvis etc. Deze natuurlijke lichtverschijnselen raken mij het meest. Dit komt waarschijnlijk omdat deze ervaringen door een lang evolutionair proces fysiologisch verankerd zijn. Deze bewuste en onbewuste ervaringen worden ook met andere mensen gedeeld. Seneca zei reeds ‘omnis ars imitatio naturae’: alle kunst is nabootsing der natuur. Deze fenomenen kenmerken zich ook door hun continue veranderlijkheid. De fascinatie van licht is dat er ‘iets’ op een bepaalde wijze wordt onthuld en dat iets zich door een langzame of snelle verandering van de verlichting op een andere wijze toont." 

Wat doet een lichtarchitect?

"De diensten van ons bureau variëren van het ontwikkelen van een lichtconcept via het visualiseren, animeren en demonstreren van lichteffecten en lichtklimaten tot het specificeren van producten en de begeleiding op locatie tijdens de installatie. Speciale aandacht tijdens het ontwerpproces wordt besteed aan de aanpasbaarheid van de verlichting, aan het gebruiksscenario, en aan het moment van de dag, week en jaar; licht - een immateriële bouwstof en stedenbouwkundig gereedschap - kan bewegend zijn op een wijze dat het ons raakt." 

Hoe benader je een opdracht?

"Het eerste wat ik doe is de vraag stellen waarom er licht nodig is. Licht voor veiligheid, oriëntatie, communicatie, promotie, identiteit, welbevinden, sfeer, vermaak of voor de creatie van een autonoom lichtkunstwerk. De behoefte aan licht wordt inzichtelijk gemaakt door te bepalen of het licht nodig is om iets te zien, om gezien te worden en/of om iets te beleven of anders gezegd is het licht een generator van veiligheid, vorm en/of emotie. De perceptuele, functionele aspecten voor een verlichting kunnen worden gespecificeerd in aanbevolen waarden voor de lichtintensiteit, gelijkmatigheid, luminantiecontrasten, kleurtemperatuur en kleurweergave, de balans tussen direct en indirect licht, de lichtrichting etc.

De beeld- en sfeerbepalende aspecten moeten worden gevisualiseerd en bij een dynamische effecten worden geanimeerd. Hiervoor zijn geen   meetbare waarden. Belangrijk is hier hoe de kwaliteit van het licht de ervaring van texturen, ruimte en tijd beïnvloeden. Hoe modelleert het licht objecten in relatie tot de ruimte, hoe bepaald het licht de contrasten, de ritmiek en de hiërarchie?; Wat trekt de aandacht? Levert het licht een bijdrage aan de ‘genius loci? Welke kleur van het licht kan een plek of ruimte een extra betekenis geven? Welke verlichting maakt de situatie attractiever voor sociale ontmoetingen, meer uitnodigend, feestelijker of gedistingeerder? Bij de beantwoording van bovenstaande vragen is het veel waarschijnlijker dat het voorgestelde licht effect of klimaat beantwoordt aan de alle eisen: De functionele, esthetische en de emotionele behoefte. Tijdens het ontwerpen kan inspiratie gevonden worden in de beeldende kunsten zoals fotografie, film architectuur etc. en dans & muziek. In dit associatieve proces ligt de focus op de verbeelding, die gevoed wordt door een idee of beleving; bij voorkeur een ervaring uit ons collectieve geheugen."

Waarom gebruik je in veel projecten dynamisch licht?

"Omdat de verlichting zich dan kan aanpassen aan het gebruik van een plek of ruimte. Een variatie van activiteiten of een verandering waaronder deze activiteiten moeten plaatsvinden vereist vaak een andere functionele verlichting, architecturale verlichting en/of sfeerverlichting. Verandering in het lichtniveau en kleur kan ook een bijdrage leveren aan de synchronisatie van onze biologisch klok met de daglichtcyclus. 

Vandaar dat er bij een lichtinstallatie ook meteen nagedacht moet worden over een licht scenario dat ons in staat stelt om de visuele taken optimaal te kunnen uitoefenen en een bijdrage geeft aan ons gevoel van veiligheid, comfort, welbevinden en gezondheid. Daarnaast kan bewegend licht onze aandacht trekken, informatie geven en spectaculaire effecten genereren. Dynamisch licht heeft een poëtische en verhalende kwaliteit; zeker als dit gesynchroniseerd wordt met geluid."

Je beweegt je op het grensvlak van lichtkunst en reguliere verlichting. Je trekt geen grenzen. Waarom kies jij die positie?

Ik kies geen positie! Door vragen vanuit de markt en door nieuwe technische ontwikkelingen wordt je steeds gedwongen om de betekenis van licht opnieuw in te vullen. Bij lichtfestivals worden aan lichtinstallaties vaak geen functionele eisen gesteld, alleen de   beeldende en verbeeldende kwaliteit van licht moeten maximaal worden benut. Hier zijn vooral de magische en dramatische kracht van licht van belang. De ervaringen opgedaan met deze autonome lichtkunstwerken kunnen ook ingezet worden voor het oplossen van reguliere verlichtingsvraagstukken. Dit past in de trend om in de zoektocht naar een passende lichtoplossing ook de plastische en sfeerbepalende eisen te integreren. Een andere trend is volgens mij om steeds meer natuurlijke lichtklimaten/effecten te creëren; het kunstlicht wordt dan gebruikt om ervaringen op te roepen die normaal door het natuurlijke licht wordt veroorzaakt.Als laatste trend zie ik, mede door bovenstaande ontwikkelingen, een toenemende behoefte om het lichtklimaat aan te passen aan een veranderend gebruik of aan de variatie van de omgevingscondities. Door de toepassing van sensoren kunnen voorgeprogrammeerde lichtsituaties evolueren tot interactieve lichtsystemen. Voor een volgende generatie van verlichtingsinstallaties voorzien wij - door meer integratie van sensoren, processoren en actuatoren - ‘zelflerende’ lichtsystemen ontstaan.